Orhun Abideleri Üzerine
- Konbuyu başlatan raltar
- Başlangıç tarihi
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Kül Tigin’nin ölümü, Orhun Abideleri’nin anlaşılmayan yerlerinden biri olması bakımından çeşitli görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
L.Ligeti, bu konuda şöyle demektedir; “ Kök Türk yazıtının bu noktası aydınlık değildir.Bazılarına göre Kül Tigin tabii ölümle ölmüştür. Başkaları ise onun “Ordu”yu müdafaa ederken,silahı elinde olarak öldüğü fikrindedirler.Yerinde sebeplere dayanarak biz de ikinci görüşe katılırız.” ( Bilinmeyen İç Asya – sf. 204)
Ligeti’nin bahsettiği ordu müdafaası,kitabedeki Oğuz baskınıdır ve Kül Tigin’in ölümü ile ilgili anlatım hemen bu hadiseden sonra başlaması bu görüşü doğrular niteliktedir. Kitabenin bu bölümünü gözden geçirerek Göktürk-Oğuz mücadelesinin sebebini ve baskını inceliyelim.
“ Tokuz Oguz budun kentü budunum erti. Tengri yir bulgakın üçün yagı boldu” ( Kül Tigin Abidesi – kuzey cephesi)
Aynı ifadeler,Bilge Kağan Abidesinin doğu cephesinde de geçmekte fakat cümle daha ayrıntılı “ Tokuz Oğuz mening budunum erti.Tengri yir bulgakın üçün ödinge küni tegdük üçün yagı boldı.”
Anlam olarak Bilge kağan abidesini alacak olursak:
“ Dokuz Oğuz benim milletim idi. Gök yer bulandığı için,ödüne kıskançlık değdiği için düşman oldu”
Birinci cümle yani, Dokuz Oğuz benim milletim idi ifadesinden,Göktürkler’deki yüksek milliyet şuurunun bir tezahürü olarak görüyorum.Yani boy anlayışını aşarak millet şuuruna eriştiklerini gösteriyor.
İkinci cümle, gök ve yerin bulanması apaçık bir deyim.Bu gün dahi yağmurlu havalar için “hava bulanık” sözü kullanılmaktadır. Bu deyimden Orta Asya’nın siyasi durumunun,boylar arasındaki çekişmenin kastedildiğini anlıyorum. Diğer taraftan,cümlenin devamında ödüne kıskançlık değdiğini söylüyor. Bu cümleden Oğuz’ların kendileri ile yaptıkları mücadelenin yersizliğini,anlamsızlığını ifade etmeye çalışıyor diye düşünüyorum.Ayrıca dikkatimi çeken husus,kıskançlığın “Öd”e düşmesi. Öd,her insanda olan safra kesesinin diğer adı. İçi asitli.Yani teşbihteki inceliğin bu yazıların edebi yönünü göstermesi açısından ve insan anatomisinin biliniyor olması bakımından dikkat çekici.
Kül Tigin’nin ölümü, Orhun Abideleri’nin anlaşılmayan yerlerinden biri olması bakımından çeşitli görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
L.Ligeti, bu konuda şöyle demektedir; “ Kök Türk yazıtının bu noktası aydınlık değildir.Bazılarına göre Kül Tigin tabii ölümle ölmüştür. Başkaları ise onun “Ordu”yu müdafaa ederken,silahı elinde olarak öldüğü fikrindedirler.Yerinde sebeplere dayanarak biz de ikinci görüşe katılırız.” ( Bilinmeyen İç Asya – sf. 204)
Ligeti’nin bahsettiği ordu müdafaası,kitabedeki Oğuz baskınıdır ve Kül Tigin’in ölümü ile ilgili anlatım hemen bu hadiseden sonra başlaması bu görüşü doğrular niteliktedir. Kitabenin bu bölümünü gözden geçirerek Göktürk-Oğuz mücadelesinin sebebini ve baskını inceliyelim.
“ Tokuz Oguz budun kentü budunum erti. Tengri yir bulgakın üçün yagı boldu” ( Kül Tigin Abidesi – kuzey cephesi)
Aynı ifadeler,Bilge Kağan Abidesinin doğu cephesinde de geçmekte fakat cümle daha ayrıntılı “ Tokuz Oğuz mening budunum erti.Tengri yir bulgakın üçün ödinge küni tegdük üçün yagı boldı.”
Anlam olarak Bilge kağan abidesini alacak olursak:
“ Dokuz Oğuz benim milletim idi. Gök yer bulandığı için,ödüne kıskançlık değdiği için düşman oldu”
Birinci cümle yani, Dokuz Oğuz benim milletim idi ifadesinden,Göktürkler’deki yüksek milliyet şuurunun bir tezahürü olarak görüyorum.Yani boy anlayışını aşarak millet şuuruna eriştiklerini gösteriyor.
İkinci cümle, gök ve yerin bulanması apaçık bir deyim.Bu gün dahi yağmurlu havalar için “hava bulanık” sözü kullanılmaktadır. Bu deyimden Orta Asya’nın siyasi durumunun,boylar arasındaki çekişmenin kastedildiğini anlıyorum. Diğer taraftan,cümlenin devamında ödüne kıskançlık değdiğini söylüyor. Bu cümleden Oğuz’ların kendileri ile yaptıkları mücadelenin yersizliğini,anlamsızlığını ifade etmeye çalışıyor diye düşünüyorum.Ayrıca dikkatimi çeken husus,kıskançlığın “Öd”e düşmesi. Öd,her insanda olan safra kesesinin diğer adı. İçi asitli.Yani teşbihteki inceliğin bu yazıların edebi yönünü göstermesi açısından ve insan anatomisinin biliniyor olması bakımından dikkat çekici.
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Göktürkler’in Oğuzlar’la savaşları, II.Göktürk Devleti’nin kuruluşunda da görülür.Devletin kuruluşunun anlatıldığı bölümde;
“ Yırıya Baz Kagan Tokuz Oguz budun yagı ermiş… yigirmi süngüş süngüşmüş…tizligig sökürmiş başlıgıg yükündürmiş…Kangım Kagan ança ilig törüg kazganıp uça barmış./Kuzeyde Baz Kağan,Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş…yirmi savaş şavaşmış…dizliye diz çötürmüş,başlıya baş eğdirmiş…babam kağan öylece ili, töreyi kazanıp uçup gitmiş.” (Kül Tigin,Doğu cephesi,14.satır)
Baz Kağan ile ilgili makale için buyrun :http://dosya.tarihportali.org/files/Eel2o1335555849.html
Daha da öncesinde,yani I. Göktürk Devleti döneminde Oğuz-Göktürk mücadelesini aramak boşunadır.Çünkü; Oğuzların oluşumu,I.Göktürk Devleti’nin yıkılışı ile başlar.Göktürk Devletini kuran bazı boyların kuzeye çekilerek “Oğuzları” oluşturdukları tahmin edilmektedir. “Oğuz Budunu kendi budunum idi” ifadesi bu görüşü teyit eder.
II.Göktürk hakimiyetini kabul etmiş gözüken Oğuzlar’ın, 715 yılında güçlenerek Göktürkler’e karşı ayaklanmaları,Göktürklerin yıpranmalarında ve yıkılmalarında etkili olmuştur.Kül Tigin Abidesinden, önceki kaldığımız yerden devam edecek olursak;
“Bir yılka biş yolı süngüştümüz./ Bir yılda beş defa savaştık.
“ Ang ilk Togu Balıkda süngüştümüz./ En önce Togu Balık’ta savaştık.(cümle Kül Tigin’nin savaştaki kahramanlığı ile devam ediyor.)
“İkinti Kuşalgukda Ediz birle süngüşdümüz./İkinci olarak Kuşalguk’ta Ediz ile savaştık.(Edizler ;o dönemde Oğuzlar’dan ayrı olarak var olmalarına rağmen birliktelik içerisinde idiler.Çin kaynaklarında,Dokuz Oğuz,Ediz,Bayırku,Bugu,Telengit,Çibi,Sekel,Hun vs.boylarına Töliş-bu yani Töliş bölümü demekteydiler.Sonradan bunların hepsine birden Uygurlar denilmiştir.Oğuzlarla yapılan savaşlardan bu savaşa Bilge kağan katılmamış,o sebeple Kül Tigin abidesinde sayı beş,Bilge Kağan abidesinde sayı dört olarak geçmiştir.Edizler,Oğuzlar’a göre daha küçük bir topluluktur.Bayırku ,Bugu,Tongra,Telengit gibi boylar büyük boylardır.Sekel ve Hun boyları,Edizler gibi daha küçük boylardır.
“Üçünç Bolçuda Oguz birle süngüştümüz…Törtünç Çuş başında süngüştümüz..Bişinç Ezginti Kadızda Oguz birle süngüştümüz.” Bolçu'nun yeri ile ilgili makale için ( http://www.tarihportali.org/dosya/files/sqyz1375282269.html )
Bu savaşların hepsinde Kül Tigin’nin kahramanlıkları ayrıntılı olarak anlatılır.Fakat bunca savaşa rağmen Oğuzlar’a karşı kesin bir sonuç alınamadığı için,bir baskınla sonuç alınmak istenmiştir.Tabi aynı taktiği Oğuzlar’da düşünmüş,karşılıklı bir baskın harekatı düzenlemişlerdir.Kül Tigin Abidesinden olayların seyrini takip edelim.
“Amga korgan kışlap yazınga Oguzgaru sü taşıkdımız/Amga kalesinde kışlayıp ilk baharında Oğuza doğru ordu çıkardık.”(Amga kalesi Oğuzlar’a en yakın Göktürk kalesi.Buradaki kaleyi bir çeşit tabya gibi düşünmek gerekir.)
“Kül Tigin ebig başlayu kıttımız./Kül Tigin’i evin başında bırakarak,müdafaa tedbiri aldık”( Savaş taktikleri içerisinde en yaygın olanı baskın olduğu için,Oğuzlar’ın harekatı tahmin edilmiştir denilebilir ama casusluk faaliyeti de çok iyi işleyen bir mekanizma olduğu unutulmamalıdır.Abidelerin bir çok yerinde bu faaliyetlerden bahsedilir.)
“Oguz yagı orduk basdı.Kül Tigin ögsüz akın binip tokuz eren sançtı,ordug birmedi/Oğuz düşman merkezi bastı.Kül Tigin öksüz akına binip dokuz eri mızrakladı.Merkezi vermedi.”(Buradaki ordu kelimesi kağan çadırı olarak ifade edilmektedir.Merkez anlamına da gelir.Orta kelimesinin kaynağı da buradan gelir.Teşkilat yapılanmasında merkezde kağan bulunur sağ ve sol teşkilatlar da böylece yerini alırlar.Or kökünden türetilen kelimeler içerisinde aklıma Orhan kelimesi geldi.O dönemde ordu için sü kelimesi kullanılmaktaydı.Hala kullanılmakta olan subay kelimesi buradan türetilen bir kelimedir.Süngü kelimesi de buradan kaynaklanmıştır.
Bilge Kağan Abidesinde olaylar biraz daha ayrıntılı olarak anlatılır.
Göktürkler’in Oğuzlar’la savaşları, II.Göktürk Devleti’nin kuruluşunda da görülür.Devletin kuruluşunun anlatıldığı bölümde;
“ Yırıya Baz Kagan Tokuz Oguz budun yagı ermiş… yigirmi süngüş süngüşmüş…tizligig sökürmiş başlıgıg yükündürmiş…Kangım Kagan ança ilig törüg kazganıp uça barmış./Kuzeyde Baz Kağan,Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş…yirmi savaş şavaşmış…dizliye diz çötürmüş,başlıya baş eğdirmiş…babam kağan öylece ili, töreyi kazanıp uçup gitmiş.” (Kül Tigin,Doğu cephesi,14.satır)
Baz Kağan ile ilgili makale için buyrun :http://dosya.tarihportali.org/files/Eel2o1335555849.html
Daha da öncesinde,yani I. Göktürk Devleti döneminde Oğuz-Göktürk mücadelesini aramak boşunadır.Çünkü; Oğuzların oluşumu,I.Göktürk Devleti’nin yıkılışı ile başlar.Göktürk Devletini kuran bazı boyların kuzeye çekilerek “Oğuzları” oluşturdukları tahmin edilmektedir. “Oğuz Budunu kendi budunum idi” ifadesi bu görüşü teyit eder.
II.Göktürk hakimiyetini kabul etmiş gözüken Oğuzlar’ın, 715 yılında güçlenerek Göktürkler’e karşı ayaklanmaları,Göktürklerin yıpranmalarında ve yıkılmalarında etkili olmuştur.Kül Tigin Abidesinden, önceki kaldığımız yerden devam edecek olursak;
“Bir yılka biş yolı süngüştümüz./ Bir yılda beş defa savaştık.
“ Ang ilk Togu Balıkda süngüştümüz./ En önce Togu Balık’ta savaştık.(cümle Kül Tigin’nin savaştaki kahramanlığı ile devam ediyor.)
“İkinti Kuşalgukda Ediz birle süngüşdümüz./İkinci olarak Kuşalguk’ta Ediz ile savaştık.(Edizler ;o dönemde Oğuzlar’dan ayrı olarak var olmalarına rağmen birliktelik içerisinde idiler.Çin kaynaklarında,Dokuz Oğuz,Ediz,Bayırku,Bugu,Telengit,Çibi,Sekel,Hun vs.boylarına Töliş-bu yani Töliş bölümü demekteydiler.Sonradan bunların hepsine birden Uygurlar denilmiştir.Oğuzlarla yapılan savaşlardan bu savaşa Bilge kağan katılmamış,o sebeple Kül Tigin abidesinde sayı beş,Bilge Kağan abidesinde sayı dört olarak geçmiştir.Edizler,Oğuzlar’a göre daha küçük bir topluluktur.Bayırku ,Bugu,Tongra,Telengit gibi boylar büyük boylardır.Sekel ve Hun boyları,Edizler gibi daha küçük boylardır.
“Üçünç Bolçuda Oguz birle süngüştümüz…Törtünç Çuş başında süngüştümüz..Bişinç Ezginti Kadızda Oguz birle süngüştümüz.” Bolçu'nun yeri ile ilgili makale için ( http://www.tarihportali.org/dosya/files/sqyz1375282269.html )
Bu savaşların hepsinde Kül Tigin’nin kahramanlıkları ayrıntılı olarak anlatılır.Fakat bunca savaşa rağmen Oğuzlar’a karşı kesin bir sonuç alınamadığı için,bir baskınla sonuç alınmak istenmiştir.Tabi aynı taktiği Oğuzlar’da düşünmüş,karşılıklı bir baskın harekatı düzenlemişlerdir.Kül Tigin Abidesinden olayların seyrini takip edelim.
“Amga korgan kışlap yazınga Oguzgaru sü taşıkdımız/Amga kalesinde kışlayıp ilk baharında Oğuza doğru ordu çıkardık.”(Amga kalesi Oğuzlar’a en yakın Göktürk kalesi.Buradaki kaleyi bir çeşit tabya gibi düşünmek gerekir.)
“Kül Tigin ebig başlayu kıttımız./Kül Tigin’i evin başında bırakarak,müdafaa tedbiri aldık”( Savaş taktikleri içerisinde en yaygın olanı baskın olduğu için,Oğuzlar’ın harekatı tahmin edilmiştir denilebilir ama casusluk faaliyeti de çok iyi işleyen bir mekanizma olduğu unutulmamalıdır.Abidelerin bir çok yerinde bu faaliyetlerden bahsedilir.)
“Oguz yagı orduk basdı.Kül Tigin ögsüz akın binip tokuz eren sançtı,ordug birmedi/Oğuz düşman merkezi bastı.Kül Tigin öksüz akına binip dokuz eri mızrakladı.Merkezi vermedi.”(Buradaki ordu kelimesi kağan çadırı olarak ifade edilmektedir.Merkez anlamına da gelir.Orta kelimesinin kaynağı da buradan gelir.Teşkilat yapılanmasında merkezde kağan bulunur sağ ve sol teşkilatlar da böylece yerini alırlar.Or kökünden türetilen kelimeler içerisinde aklıma Orhan kelimesi geldi.O dönemde ordu için sü kelimesi kullanılmaktaydı.Hala kullanılmakta olan subay kelimesi buradan türetilen bir kelimedir.Süngü kelimesi de buradan kaynaklanmıştır.
Bilge Kağan Abidesinde olaylar biraz daha ayrıntılı olarak anlatılır.
Son düzenleme:
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Bilge Kağan Abidesinden Oğuz baskınına devamla..
“ …Amgı korgan kışladıkda yut boldı.( Amgı kalesinde kışladıkda kıtlık oldu.)”
“Yazınga Oguz tapa süledim.İlki sü taşıkmış erti,ikin sü ebde erti”(İlk baharında Oğuza doğru ordu sevkettim.İlk ordu dışarı çıkmıştı,ikinci ordu merkezde idi.)
“ Üç Oguz süsi basa kelti” ( Üç Oğuz ordusu basıp geldi.)
“Yadag yabız boldı tip algalı kelti” ( Yaya gelen Oğuz ordusu,Göktürkler kötü oldu diyip yenmek için geldi.)
“Sıngar süsi ebig barkıg yulıgalı bardı” (Bir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için vardı.)
“ Sıngar süsi süngüşgeli kelti.” ( Bir kısım ordusu savaşmak için geldi)
“Biz az ertimiz,yabız ertimiz” ( Biz az idik,kötü durumda idik.)
“ Oguz….yagı….tenğri küç birtük üçün anda sançtım,yanydım.”
( Oğuz …düşman…Tanrı kuvvet verdiği için orda mızrakladım,dağıttım.) Oğuz baskını ile yapılan savaşın önemi, şu sözlerle anlatılmaktadır.
Önce Bilge Kağan Abidesi ile devam edelim:
“Tenğri yarlukaduk üçün, men kazganduk üçün Türk budun kazganmış erinç”(Tanrı bahşettiği için,ben kazandığım için,Türk milleti kazanmıştır.)
“Men iniligü bunça başlayu kazganmasar Türk budun ölteçi erti.Yok boldaçı erti.”(Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam,Türk milleti ölecekti,yok olacaktı.)
Kül Tigin Abidesin’de savaşın önemi şöyle anlatılmakta:
“ Ögüm katun ulayu öglerim ekelerim kelingünüm kunçuylarım bunça yime tirigi küng boldaçı erti,ölügi yurtda yolta yatu kaldaçı ertigiz.Kül Tigin yok erser,kop ölteçi ertigiz.”(Annem hatun ve analarım,ablalarım,gelinlerim,prenseslerim,bunca yaşayanlar cariye olacaktı,ölenler yurtta yolda yatıp kalacaktınız.Kül Tigin olmasa hep ölecektiniz.)
Not : " Kunçuy" (Prenses)kelimesinin kökeni Çincedir.Yazıtlardaki yabancı öğeler ile ilgili makale için: http://dosya.tarihportali.org/files/OOdtMwe1335810623.html
Bilge Kağan Abidesinden Oğuz baskınına devamla..
“ …Amgı korgan kışladıkda yut boldı.( Amgı kalesinde kışladıkda kıtlık oldu.)”
“Yazınga Oguz tapa süledim.İlki sü taşıkmış erti,ikin sü ebde erti”(İlk baharında Oğuza doğru ordu sevkettim.İlk ordu dışarı çıkmıştı,ikinci ordu merkezde idi.)
“ Üç Oguz süsi basa kelti” ( Üç Oğuz ordusu basıp geldi.)
“Yadag yabız boldı tip algalı kelti” ( Yaya gelen Oğuz ordusu,Göktürkler kötü oldu diyip yenmek için geldi.)
“Sıngar süsi ebig barkıg yulıgalı bardı” (Bir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için vardı.)
“ Sıngar süsi süngüşgeli kelti.” ( Bir kısım ordusu savaşmak için geldi)
“Biz az ertimiz,yabız ertimiz” ( Biz az idik,kötü durumda idik.)
“ Oguz….yagı….tenğri küç birtük üçün anda sançtım,yanydım.”
( Oğuz …düşman…Tanrı kuvvet verdiği için orda mızrakladım,dağıttım.) Oğuz baskını ile yapılan savaşın önemi, şu sözlerle anlatılmaktadır.
Önce Bilge Kağan Abidesi ile devam edelim:
“Tenğri yarlukaduk üçün, men kazganduk üçün Türk budun kazganmış erinç”(Tanrı bahşettiği için,ben kazandığım için,Türk milleti kazanmıştır.)
“Men iniligü bunça başlayu kazganmasar Türk budun ölteçi erti.Yok boldaçı erti.”(Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam,Türk milleti ölecekti,yok olacaktı.)
Kül Tigin Abidesin’de savaşın önemi şöyle anlatılmakta:
“ Ögüm katun ulayu öglerim ekelerim kelingünüm kunçuylarım bunça yime tirigi küng boldaçı erti,ölügi yurtda yolta yatu kaldaçı ertigiz.Kül Tigin yok erser,kop ölteçi ertigiz.”(Annem hatun ve analarım,ablalarım,gelinlerim,prenseslerim,bunca yaşayanlar cariye olacaktı,ölenler yurtta yolda yatıp kalacaktınız.Kül Tigin olmasa hep ölecektiniz.)
Not : " Kunçuy" (Prenses)kelimesinin kökeni Çincedir.Yazıtlardaki yabancı öğeler ile ilgili makale için: http://dosya.tarihportali.org/files/OOdtMwe1335810623.html
Son düzenleme:
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Oğuzlar ile ilgili anlatımlar,Kül Tigin abidesin'de bitmesine rağmen,Bilge Kağan Abidesinde devam etmektedir.
" Oguz budun...d ıdmayın tiyin süledim" ( Oğuz kavmi...göndermeden diye ordu sevk ettim" Cümlenin boşluğunu şu veya bu şekilde tahmin edilebilir.Asıl önemli olan bu mücadelenin hala sürüyor olması)
" Ebin barkın bozdum" ( Evini barkını bozdum)
" Oguz budun Tokuz Tatar birle tirilip kelti." (Oğuz kavmi,Dokuz Tatar ile toplanıp geldi"
" Aguda iki ulug süngüş süngüştüm." ( Agu'da iki büyük savaş yaptım.)
" Süsin bozdum ilin anda aldım" ( Ordusunu bozdum,ilini orda aldım)
Bu mücadeleden Oğuzların da büyük sıkıntıya düştükleri görülmektedir.Çünkü Oğuzların yerlerini terkederk Çin sınırına göç ettikleri anlatılmakta.
" Dokuz Oguz budun yirin subun ıdıp Tabgaçgaru bardı..." ( Oğuz kavmi yerini suyunu terk edip Çin'e doğru gitti...) Oğuzların Çin'e gidişinin çok kötü bir hareket olduğunu,hatta bu kötülüğün,siyasi yanından çok itikadi boyutu vurgulanarak,ağır bir eleştiri yapılmakta.Çünkü yer sular tamamen eski Türk inancını ifade eder.
"...Tabgaçda atı süsi yok boldı.Bu yirde manga kul boldı" (Çin'de adı sanı yok oldu.Bu yerde bana kul oldu.) Bu anlatımda Oğuzlar'ın Çin'in kültür tesiri altına girdiği ifade ediliyor.Bunun milli şuura sahip Göktürkler için kabul edilebilir bir tarafı olmadığı malumdur. Çünkü Oğuzlar'la ilgili son cümlede bu duruma öfkelendildiği açıkca ifade ediliyor ve ordu sevkediliyor.
" Otuz artukı tört yaşıma Oguz tezip Tabgaçka kirti. Ökünüp süledim." ( Otuz dört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi.Eseflenip ordu sevk ettim)
Oğuzlar'la ilgili anlatımlar burada son bulmaktadır.
Saygılarımla
Oğuzlar ile ilgili anlatımlar,Kül Tigin abidesin'de bitmesine rağmen,Bilge Kağan Abidesinde devam etmektedir.
" Oguz budun...d ıdmayın tiyin süledim" ( Oğuz kavmi...göndermeden diye ordu sevk ettim" Cümlenin boşluğunu şu veya bu şekilde tahmin edilebilir.Asıl önemli olan bu mücadelenin hala sürüyor olması)
" Ebin barkın bozdum" ( Evini barkını bozdum)
" Oguz budun Tokuz Tatar birle tirilip kelti." (Oğuz kavmi,Dokuz Tatar ile toplanıp geldi"
" Aguda iki ulug süngüş süngüştüm." ( Agu'da iki büyük savaş yaptım.)
" Süsin bozdum ilin anda aldım" ( Ordusunu bozdum,ilini orda aldım)
Bu mücadeleden Oğuzların da büyük sıkıntıya düştükleri görülmektedir.Çünkü Oğuzların yerlerini terkederk Çin sınırına göç ettikleri anlatılmakta.
" Dokuz Oguz budun yirin subun ıdıp Tabgaçgaru bardı..." ( Oğuz kavmi yerini suyunu terk edip Çin'e doğru gitti...) Oğuzların Çin'e gidişinin çok kötü bir hareket olduğunu,hatta bu kötülüğün,siyasi yanından çok itikadi boyutu vurgulanarak,ağır bir eleştiri yapılmakta.Çünkü yer sular tamamen eski Türk inancını ifade eder.
"...Tabgaçda atı süsi yok boldı.Bu yirde manga kul boldı" (Çin'de adı sanı yok oldu.Bu yerde bana kul oldu.) Bu anlatımda Oğuzlar'ın Çin'in kültür tesiri altına girdiği ifade ediliyor.Bunun milli şuura sahip Göktürkler için kabul edilebilir bir tarafı olmadığı malumdur. Çünkü Oğuzlar'la ilgili son cümlede bu duruma öfkelendildiği açıkca ifade ediliyor ve ordu sevkediliyor.
" Otuz artukı tört yaşıma Oguz tezip Tabgaçka kirti. Ökünüp süledim." ( Otuz dört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi.Eseflenip ordu sevk ettim)
Oğuzlar'la ilgili anlatımlar burada son bulmaktadır.
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Göktürkler’in başkenti Ötüken, Orhun Abidelerinde en çok zikredilen ve önemi vurgulanan yer adıdır.
“ Türk Kagan Ötüken yış olursar ilte bung yok”
( Türk Kağanı Ötüken ormanında oturursa ilde-devlette- sıkıntı yoktur) (Kül Tigin A.-G.cephesi)
“ İl tutsık yir Ötüken yış ermiş” ( İl tutacak –devlet kuracak- yer Ötüken ormanı imiş)(Kül Tigin A.- G. cephesi)
“ Ötüken yış olursar benggü il tuta olurtaçı sen” ( Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın) ( Kül Tigin Abidesi – G. cephesi)
Bilge Tonyukuk’da kitabesinde devletin kuruluşu bahsinde Ötüken’nin elde edilmesi için yapılan mücadeleleri anlattıktan sonra buranın önemini şu sözlerle ifade etmektedir:
“ Türk budung ötüken yirke ben Bilge Tonyukuk Ötüken yirke konmış tiyin eşidip biriyeki budun kurıyakı yırıyakı öngreki budun kelti”
( Türk milleti Ötüken yerine,ben kendim Bilge Tonyukuk’u Ötüken yerine konmuş diye işitip güneydeki millet,batıdaki,kuzeydeki,doğudaki millet geldi) ( B.Tonyukuk Abidesi-G.cephesi)
Buradaki anlatımlardan Ötüken bölgesinin önemi kendiliğinden çıkıyor.İlk başta bu bölgeye sahip olunmadan kurulacak devletin,Orta Asya halkları tarafından üstünlüğü tanınmayacağı açıktır.Ötüken’e sahip olmak Orta Asya Türk ve Moğol boyları için adeta rüştünün(kudretinin) ispat edildiği bir yer. İyi ama buranın bu kadar önemli olmasının sebebi veya sebepleri ne olabilir? Ötüken’i bu kadar önemli yapan etkenleri bir sonraki yazıya bırakalım.
Saygılarımla
Göktürkler’in başkenti Ötüken, Orhun Abidelerinde en çok zikredilen ve önemi vurgulanan yer adıdır.
“ Türk Kagan Ötüken yış olursar ilte bung yok”
( Türk Kağanı Ötüken ormanında oturursa ilde-devlette- sıkıntı yoktur) (Kül Tigin A.-G.cephesi)
“ İl tutsık yir Ötüken yış ermiş” ( İl tutacak –devlet kuracak- yer Ötüken ormanı imiş)(Kül Tigin A.- G. cephesi)
“ Ötüken yış olursar benggü il tuta olurtaçı sen” ( Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın) ( Kül Tigin Abidesi – G. cephesi)
Bilge Tonyukuk’da kitabesinde devletin kuruluşu bahsinde Ötüken’nin elde edilmesi için yapılan mücadeleleri anlattıktan sonra buranın önemini şu sözlerle ifade etmektedir:
“ Türk budung ötüken yirke ben Bilge Tonyukuk Ötüken yirke konmış tiyin eşidip biriyeki budun kurıyakı yırıyakı öngreki budun kelti”
( Türk milleti Ötüken yerine,ben kendim Bilge Tonyukuk’u Ötüken yerine konmuş diye işitip güneydeki millet,batıdaki,kuzeydeki,doğudaki millet geldi) ( B.Tonyukuk Abidesi-G.cephesi)
Buradaki anlatımlardan Ötüken bölgesinin önemi kendiliğinden çıkıyor.İlk başta bu bölgeye sahip olunmadan kurulacak devletin,Orta Asya halkları tarafından üstünlüğü tanınmayacağı açıktır.Ötüken’e sahip olmak Orta Asya Türk ve Moğol boyları için adeta rüştünün(kudretinin) ispat edildiği bir yer. İyi ama buranın bu kadar önemli olmasının sebebi veya sebepleri ne olabilir? Ötüken’i bu kadar önemli yapan etkenleri bir sonraki yazıya bırakalım.
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Bütün Türk ve Moğol boylarının Ötüken'i merkez yapmalarının ve buraya bu kadar önem vermelerinin birçok sebebi olabilir.Biz bu sebeplerden ikisi üzerinde duracağız.
Sebeplerden birincisi ve en önemlisi buranın kutsal olması.Ötüken bir nokta şehir değildir.Burası bir ovadır.Orhun(Orkun)nehri,kaynaklarını güney batıdaki dağlardan alır ve nehir bir süre doğuya aktıktan sonra büyük bir ovanın etrafını çevirirerek,kuzeye yönelir ve Baykal gölüne dökülür.Türkler ve Moğollar,Orhun nehrinin kaynaklarını aldığı dağ ve ormanlara "Kutsal Ötügen Ormanı" ,nehrin çevirdiği ovaya da "Ötügen yeri" demişlerdir.Hunların "Ejder şehri",Göktürklerin "Ötügen'i",Uygurların " Ordu-Balıg'ı,Avar başkenti ve Cengiz imparatorluğunun " Kara korum" adlı başkentleri hep bu havza içinde idiler.
Ötügen bölgesinin kutsal sayılmasının,elbetteki Orta Asya inanaç ve mitolojisine dayanan birçok nedenleri vardır.Biz bu kutsallığı "yer-su" kavramı içerisinde Türk mitolojisindeki " Yerin,gökle birleştiği" bazı özel yerler inancıyla açıklıyoruz.Bu sebeple bölgedeki yerler,ormanlar ve dağlar kutsal idiler.
Ötüken adının anlamı da bunu bize haber verir. "Ötüg" kelimesinin bir analamı da "dua" demektir. Yunus Emre'nin bir şiirinde "öt" kelimesinin hala manasının devam ettiğinin görülmesi açısından dikkat çekicidir.(Çıkmış islam bülbülleri,öter Allah deyu deyu)
Şunu da ayrıca belirteyim ki; Türkler ormana "yış" demişler ve bugünkü "yaş" ve "yeşil" kelimeleri buradan türemiştir.Ötüken'i önemli yapan diğer sebebi sonraki yazımıza bırakalım.
Not: Ötüken'in adı ve yeri ile ilgili makale için : http://dosya.tarihportali.org/files/XtJi4G1335811282.html
Saygılarmla
Bütün Türk ve Moğol boylarının Ötüken'i merkez yapmalarının ve buraya bu kadar önem vermelerinin birçok sebebi olabilir.Biz bu sebeplerden ikisi üzerinde duracağız.
Sebeplerden birincisi ve en önemlisi buranın kutsal olması.Ötüken bir nokta şehir değildir.Burası bir ovadır.Orhun(Orkun)nehri,kaynaklarını güney batıdaki dağlardan alır ve nehir bir süre doğuya aktıktan sonra büyük bir ovanın etrafını çevirirerek,kuzeye yönelir ve Baykal gölüne dökülür.Türkler ve Moğollar,Orhun nehrinin kaynaklarını aldığı dağ ve ormanlara "Kutsal Ötügen Ormanı" ,nehrin çevirdiği ovaya da "Ötügen yeri" demişlerdir.Hunların "Ejder şehri",Göktürklerin "Ötügen'i",Uygurların " Ordu-Balıg'ı,Avar başkenti ve Cengiz imparatorluğunun " Kara korum" adlı başkentleri hep bu havza içinde idiler.
Ötügen bölgesinin kutsal sayılmasının,elbetteki Orta Asya inanaç ve mitolojisine dayanan birçok nedenleri vardır.Biz bu kutsallığı "yer-su" kavramı içerisinde Türk mitolojisindeki " Yerin,gökle birleştiği" bazı özel yerler inancıyla açıklıyoruz.Bu sebeple bölgedeki yerler,ormanlar ve dağlar kutsal idiler.
Ötüken adının anlamı da bunu bize haber verir. "Ötüg" kelimesinin bir analamı da "dua" demektir. Yunus Emre'nin bir şiirinde "öt" kelimesinin hala manasının devam ettiğinin görülmesi açısından dikkat çekicidir.(Çıkmış islam bülbülleri,öter Allah deyu deyu)
Şunu da ayrıca belirteyim ki; Türkler ormana "yış" demişler ve bugünkü "yaş" ve "yeşil" kelimeleri buradan türemiştir.Ötüken'i önemli yapan diğer sebebi sonraki yazımıza bırakalım.
Not: Ötüken'in adı ve yeri ile ilgili makale için : http://dosya.tarihportali.org/files/XtJi4G1335811282.html
Saygılarmla
Son düzenleme:
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Başkent "Ötügen" bölgesi,askeri strateji bakımından da önemli bir yerdi.Ortaasyalıların her zaman karşı karşıya bulundukları en büyük ülke ve tehlike,Çin idi.
Ötüken bölgesi ile Çin'i büyük Gobi çölü ayırıyordu. Ötügen ve Altay dağlarının güney uçları ise bu çölün içine,Çin'e doğru bir kama şeklinde giriyor ve çöl içinde,epeyce de uzuyordu. Bu dağlar,Ortaasya'da Çin'e geçmek için adeta bir "sıçrama tahtası" vazifesi görüyordu.Bu dağların yardımı ile çöl,daha kısalmış oluyordu. Böylece Çin'in saldırılarından uzaklık ve çöl nedeniyle doğal olarak korunmuş olmaktaydılar.Nitekim 630 Çin yenilgisinden önce Göktürk Kağan'ı ,başkentini Ötügen'den Çin sınırına indirmiş,oralarda yaşamaya başlamıştı.Güçlü Çin ordularına karşı yenilince de Gobi çölünü geçerek kuzey-batıdaki Türk ülkelerine kaçamamış ve hemence Çinli'lerin eline düşmüştü.(B. Ögel)
Bunun için artık "Bengü Taş"larda,Türk Kağanları'nın kendi başkentlerinde oturmalarını ve Çin'e,ancak kervan veya elçilik heyetleri göndermek yolu ile,siyasi bağlarını kurmalarını emrediyordu.
Ayrıca doğuya,batıya ve kuzeye giden yollar da,hep "Ötügen"de birleşiyordu.
Saygılarımla
Başkent "Ötügen" bölgesi,askeri strateji bakımından da önemli bir yerdi.Ortaasyalıların her zaman karşı karşıya bulundukları en büyük ülke ve tehlike,Çin idi.
Ötüken bölgesi ile Çin'i büyük Gobi çölü ayırıyordu. Ötügen ve Altay dağlarının güney uçları ise bu çölün içine,Çin'e doğru bir kama şeklinde giriyor ve çöl içinde,epeyce de uzuyordu. Bu dağlar,Ortaasya'da Çin'e geçmek için adeta bir "sıçrama tahtası" vazifesi görüyordu.Bu dağların yardımı ile çöl,daha kısalmış oluyordu. Böylece Çin'in saldırılarından uzaklık ve çöl nedeniyle doğal olarak korunmuş olmaktaydılar.Nitekim 630 Çin yenilgisinden önce Göktürk Kağan'ı ,başkentini Ötügen'den Çin sınırına indirmiş,oralarda yaşamaya başlamıştı.Güçlü Çin ordularına karşı yenilince de Gobi çölünü geçerek kuzey-batıdaki Türk ülkelerine kaçamamış ve hemence Çinli'lerin eline düşmüştü.(B. Ögel)
Bunun için artık "Bengü Taş"larda,Türk Kağanları'nın kendi başkentlerinde oturmalarını ve Çin'e,ancak kervan veya elçilik heyetleri göndermek yolu ile,siyasi bağlarını kurmalarını emrediyordu.
Ayrıca doğuya,batıya ve kuzeye giden yollar da,hep "Ötügen"de birleşiyordu.
Saygılarımla
Son düzenleme:
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Kültigin'in ölümü Göktürkler'de derin üzüntüye sebep olmuş,ağır bir yas tutulmuştu.Sadece Göktürk değil,Türk tarihinde kahramanlığı ile adını altın harflerle yazdıran Kültigin'in cenaze töreni de ona yakışır şekilde büyük bir katılımla gerçekleştirilmiştir."Bengü Taşlar"da bu tören için şu ifadeler kullanılmaktadır.
" Yogçı sıgıtçı Kıtany Tatabı budun başlayu Udar sengün kelti" ( Yasçı,ağlayıcı olarak Kıtay,Tatabı milletinden başta Udar general geldi.)
" Tabgaç Kaganda İsiyi Likeng kelti" ( Çin Kağan'ından İsiyi Likeng geldi.)
" Bir tümen altun kümüş kergeksiz kelürti" ( On binlik hazine,altın,gümüş fazla fazla getirdi.)
" Tüpüt kaganda bölün kelti" ( Tibet Kağan'ından vezir geldi.)
" Kurıya kün batısıkdakı Sogd Berçik er Bukarak uluş budunda Enik sengün Ogul Tarkan kelti" ( Batıda günbatısındaki Soğd,İranlı,Buhara ülkesi halkından Enik general,Oğul Tarkan geldi.)
" On Ok oglum Türgiş kaganda Makaraç tamgaçı Oguz Bilge tamgaçı kelti" (On Ok oğlum Türgiş Kağan'ından Makaraç mühürdar,Oğuz Bilge mühürdar geldi.)
" Kırkız kaganda Tarduş İnançu Çor kelti" ( Kırgız Kağan'ından Tarduş İnançu Çor geldi.)
" Bark itgüçi bediz yaratıgma bitig taş itgüçi Tabgaç kagan çıkanı Çang sengün kelti"
(Türbe yapıcı,resim yapan,kitabe taşı yapıcısı olarak Çin Kağanı'nın yeğeni Çang general geldi.)
Bu anlatımlardan Kültigin'in cenaze töreni, uluslararası bir boyut kazanarak,Göktürk devletinin bir dünya devleti konumunda olduğunu da göstermektedir..Ancak dikkat ettiğimizde,kitabelerde sadece Kültigin'nin ceneze töreni anlatılmaz.Ondan önce,devletin kurucusu Bumin Kağan'ın ceneze töreni geçer.Cenaze töreni anlatımı bu ikisinin dışında yoktur.Bumin Kağanın cenaze töreninde,Kültigin'in cenaze töreninde olmayan katılımlar vardır.Bunlar,Avar,Bizans,Otuz Tatar,Üç Kurıkan ve Bökli Çöllü Halk olarak geçmektedir.
Bu cenaze katılım farklılığı bize yeni soruları da beraberinde getiriyor.Yani Bumin Kağan döneminde Göktürkler'in gücü,etkisi daha mı fazla idi? Galiba batı sınırları için öyle gözüküyor.Çünkü,Kültigin'in cenaze töreninde Bizans'ın elçisinin adı geçmiyor.
Saygılarımla
Kültigin'in ölümü Göktürkler'de derin üzüntüye sebep olmuş,ağır bir yas tutulmuştu.Sadece Göktürk değil,Türk tarihinde kahramanlığı ile adını altın harflerle yazdıran Kültigin'in cenaze töreni de ona yakışır şekilde büyük bir katılımla gerçekleştirilmiştir."Bengü Taşlar"da bu tören için şu ifadeler kullanılmaktadır.
" Yogçı sıgıtçı Kıtany Tatabı budun başlayu Udar sengün kelti" ( Yasçı,ağlayıcı olarak Kıtay,Tatabı milletinden başta Udar general geldi.)
" Tabgaç Kaganda İsiyi Likeng kelti" ( Çin Kağan'ından İsiyi Likeng geldi.)
" Bir tümen altun kümüş kergeksiz kelürti" ( On binlik hazine,altın,gümüş fazla fazla getirdi.)
" Tüpüt kaganda bölün kelti" ( Tibet Kağan'ından vezir geldi.)
" Kurıya kün batısıkdakı Sogd Berçik er Bukarak uluş budunda Enik sengün Ogul Tarkan kelti" ( Batıda günbatısındaki Soğd,İranlı,Buhara ülkesi halkından Enik general,Oğul Tarkan geldi.)
" On Ok oglum Türgiş kaganda Makaraç tamgaçı Oguz Bilge tamgaçı kelti" (On Ok oğlum Türgiş Kağan'ından Makaraç mühürdar,Oğuz Bilge mühürdar geldi.)
" Kırkız kaganda Tarduş İnançu Çor kelti" ( Kırgız Kağan'ından Tarduş İnançu Çor geldi.)
" Bark itgüçi bediz yaratıgma bitig taş itgüçi Tabgaç kagan çıkanı Çang sengün kelti"
(Türbe yapıcı,resim yapan,kitabe taşı yapıcısı olarak Çin Kağanı'nın yeğeni Çang general geldi.)
Bu anlatımlardan Kültigin'in cenaze töreni, uluslararası bir boyut kazanarak,Göktürk devletinin bir dünya devleti konumunda olduğunu da göstermektedir..Ancak dikkat ettiğimizde,kitabelerde sadece Kültigin'nin ceneze töreni anlatılmaz.Ondan önce,devletin kurucusu Bumin Kağan'ın ceneze töreni geçer.Cenaze töreni anlatımı bu ikisinin dışında yoktur.Bumin Kağanın cenaze töreninde,Kültigin'in cenaze töreninde olmayan katılımlar vardır.Bunlar,Avar,Bizans,Otuz Tatar,Üç Kurıkan ve Bökli Çöllü Halk olarak geçmektedir.
Bu cenaze katılım farklılığı bize yeni soruları da beraberinde getiriyor.Yani Bumin Kağan döneminde Göktürkler'in gücü,etkisi daha mı fazla idi? Galiba batı sınırları için öyle gözüküyor.Çünkü,Kültigin'in cenaze töreninde Bizans'ın elçisinin adı geçmiyor.
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Kül Tigin'in için yapılan mezar anıt anlatımı Kül Tigin kitabesinin güney cephesinde şöyle geçmektedir:
"...Tabgaç kaganda bedizçi kelürtüm bedizettim.Mening sabımın sımadı" ( Çin kağanın'dan resimci getirdim,resimlettim.Benim sözümü kırmadı)
" Tabgaç kaganıng içreki bedizçig ıtı " ( Çin kağanı'nın maiyetindeki resimciyi gönderdi )
" Angar adınçıg bark yaraturdum " ( Ona bambaşka türbe yaptırdım.)
" İçin taşın adınçıg bediz urturdum " ( İçine dışına bambaşka resim vurdurdum.)
" Taş tokıtdım " ( Taş yontturdum)
" Köngüldeki sabımın urturdum..." (Gönüldeki sözümü vurdurdum-yazdırdım)
" Kül Tigin özi kırk artukı yiti yaşınga bulıt bustadı..." ( Kül Tigin kendisi kırk yedi yaşında bulut çöktürdü-vefat etti-yasa boğdu)
" Bunça bedizçig Tuygut ilteber kelürti " (Bunca resimciyi Tuygut vali getirdi)
Konu ile ilgili yorumu Faruk Sümer Hoca'mızdan alalım:
"...Bilge Kağan,bilindiği gibi,vefatı üzerine Gültekin'in hatırası için muhteşem bir abide yaptırmıştır. Bu abide (= anıt) başlıca bir bark,şimdi kullandığımız " ev bark "sözündeki bark,aynı kelimedir,tapınak,bilig taş ( kitabelerin bulunduğu taş),sunak,sarnıç ve çok sayıda balbaldan oluşmuştu.
Çin mimari geleneklerine göre,yapılmış olan bark(tapınak) sadece anma törenlerinde kullanılıyordu.Çin kaynaklarında barkın dört duvarında Gültekin'nin kazandığı savaşların resimlerinin bulunduğu bildirilir. Yine aynı kaynaklarda Gültekin'nin( Küe-te-le) bir heykelinin de yapılmış olduğunu söylenir.Bu heykel bilindiği üzere Çek sefer heyetince bulunup ilim alemine tanıtılmıştır.Sunakında üstü örtülü idi.Burada ölülerin ruhlarını taziye etmek için kurban kesiliyordu.
Bark ile biligtaş arasındaki düz tören yolunun iki tarafında Türkler'in balbal dedikleri heykeller dizilmişti.Bu balballar o devrin kıyafetini öğrenmek bakımından da en değerli vesikalardır.
...yapılan araştırmalar Gültekin ile Bige Kağan'nın mezarlarının abidede olmadığını göstermiştir.Bu da beklenmekte idi...1957 yılında abidenin kalıntıları üzerinde araştırma yapan Çekoslavak sefer heyeti Gültekin ile Bilge Kağan'ın mezarlarının abideye 4 km. mesafede ki bir tepe üzerinde bulunan bir hüyükte olduğu görüşünü ileri sürmüşlerdir.Onlar Ötüken Yış'daki yerlere de gömülmüş olabilirler(tabi gizlice)...Toygut ismi geçiyor.Buradaki Toygut toygun'un çoklu şekli olup toygunlar demek olabilir.Yalnız,toygun bir memuriyet adı mı yoksa bir şeref ünvanımı,bilinmiyor.
Gültekin'in Vefatı :
Koyun yılının birinci ayının 17. günü = 27 Şubat 731
Cenaze Töreni :
Koyun yılının dokuzuncu ayının 27. günü = 1 Kasım 731
Abidenin Tamamlanması :
Biçin(maymun ) yılının yedinci ayının 27. günü = 21 Ağustos 732
...Gültekin ölümünden dokuz ay on gün sonra defnedilmiştir.Bu da Göktürklerin bir geleneği ile ilgilidir.Çin kaynaklarına göre Gök Türkler'de bir kimse bahar yada yazda ölmüş ise, gömülmesi için yaprakların sararaması ve dökülmesine kadar beklenir.Güzün veya kışın ölmüş ise yaprakların yeşillenmesi,bitkilerin çiçek açması beklenir.O zaman gelince bir çukur açılarak ceset gömülür."
Anıt mezar anlatımı Bilge Kağan Abidesi'nin güney cephesinde de aynı anlatım vardır.
Saygılarımla
Kül Tigin'in için yapılan mezar anıt anlatımı Kül Tigin kitabesinin güney cephesinde şöyle geçmektedir:
"...Tabgaç kaganda bedizçi kelürtüm bedizettim.Mening sabımın sımadı" ( Çin kağanın'dan resimci getirdim,resimlettim.Benim sözümü kırmadı)
" Tabgaç kaganıng içreki bedizçig ıtı " ( Çin kağanı'nın maiyetindeki resimciyi gönderdi )
" Angar adınçıg bark yaraturdum " ( Ona bambaşka türbe yaptırdım.)
" İçin taşın adınçıg bediz urturdum " ( İçine dışına bambaşka resim vurdurdum.)
" Taş tokıtdım " ( Taş yontturdum)
" Köngüldeki sabımın urturdum..." (Gönüldeki sözümü vurdurdum-yazdırdım)
" Kül Tigin özi kırk artukı yiti yaşınga bulıt bustadı..." ( Kül Tigin kendisi kırk yedi yaşında bulut çöktürdü-vefat etti-yasa boğdu)
" Bunça bedizçig Tuygut ilteber kelürti " (Bunca resimciyi Tuygut vali getirdi)
Konu ile ilgili yorumu Faruk Sümer Hoca'mızdan alalım:
"...Bilge Kağan,bilindiği gibi,vefatı üzerine Gültekin'in hatırası için muhteşem bir abide yaptırmıştır. Bu abide (= anıt) başlıca bir bark,şimdi kullandığımız " ev bark "sözündeki bark,aynı kelimedir,tapınak,bilig taş ( kitabelerin bulunduğu taş),sunak,sarnıç ve çok sayıda balbaldan oluşmuştu.
Çin mimari geleneklerine göre,yapılmış olan bark(tapınak) sadece anma törenlerinde kullanılıyordu.Çin kaynaklarında barkın dört duvarında Gültekin'nin kazandığı savaşların resimlerinin bulunduğu bildirilir. Yine aynı kaynaklarda Gültekin'nin( Küe-te-le) bir heykelinin de yapılmış olduğunu söylenir.Bu heykel bilindiği üzere Çek sefer heyetince bulunup ilim alemine tanıtılmıştır.Sunakında üstü örtülü idi.Burada ölülerin ruhlarını taziye etmek için kurban kesiliyordu.
Bark ile biligtaş arasındaki düz tören yolunun iki tarafında Türkler'in balbal dedikleri heykeller dizilmişti.Bu balballar o devrin kıyafetini öğrenmek bakımından da en değerli vesikalardır.
...yapılan araştırmalar Gültekin ile Bige Kağan'nın mezarlarının abidede olmadığını göstermiştir.Bu da beklenmekte idi...1957 yılında abidenin kalıntıları üzerinde araştırma yapan Çekoslavak sefer heyeti Gültekin ile Bilge Kağan'ın mezarlarının abideye 4 km. mesafede ki bir tepe üzerinde bulunan bir hüyükte olduğu görüşünü ileri sürmüşlerdir.Onlar Ötüken Yış'daki yerlere de gömülmüş olabilirler(tabi gizlice)...Toygut ismi geçiyor.Buradaki Toygut toygun'un çoklu şekli olup toygunlar demek olabilir.Yalnız,toygun bir memuriyet adı mı yoksa bir şeref ünvanımı,bilinmiyor.
Gültekin'in Vefatı :
Koyun yılının birinci ayının 17. günü = 27 Şubat 731
Cenaze Töreni :
Koyun yılının dokuzuncu ayının 27. günü = 1 Kasım 731
Abidenin Tamamlanması :
Biçin(maymun ) yılının yedinci ayının 27. günü = 21 Ağustos 732
...Gültekin ölümünden dokuz ay on gün sonra defnedilmiştir.Bu da Göktürklerin bir geleneği ile ilgilidir.Çin kaynaklarına göre Gök Türkler'de bir kimse bahar yada yazda ölmüş ise, gömülmesi için yaprakların sararaması ve dökülmesine kadar beklenir.Güzün veya kışın ölmüş ise yaprakların yeşillenmesi,bitkilerin çiçek açması beklenir.O zaman gelince bir çukur açılarak ceset gömülür."
Anıt mezar anlatımı Bilge Kağan Abidesi'nin güney cephesinde de aynı anlatım vardır.
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Kül Tigin'nin mirası kitabede şu şekilde geçmektedir;
" Kül Tigining altunın kümüşin agışın barımın tört bing yılkısın ayıgma Tuygut bu...begim tigin yügerü tengri...taş bitidim.Yollug Tigin."
( Kül Tigin'nin altınını, gümüşünü,hazinesini,servetini,dört binlik at sürüsünü idare eden Tuygut bu...Beyim prens yukarı gök...taş yazdım.Yollug Tigin." Kül Tigin A.-Güney-batı cephesi
Kül Tigin'nin mirasının içinde dikkat çekici olan, dört binlik at sürüsü. Orta Asya'dan yapılan göçlerin sebepleri içerisinde "otlak darlığı"nın ileri sürülmesi, bu sayı göz önününe alındığında daha iyi anlaşılmakta.Çünkü bu sadece Kül Tigin'in at sürüsüne ait bir rakam.
Diğer taraftan kitabelerin yazarının "Yollug Tigin" olduğu anlaşılıyor.Yollug Tigin'in kimliği,Bilge Kağan Abidesi'nin Güney-batı cephesinde belirtilmektedir.Şöyle ki;
" ..Bilge Kagan bitigin Yollug Tigin bitidim.Bunça barkıg bedizig uzug...kagan atısı Yollug Tigin men ay artukı tört kün olurup bitidim,bedizetim.Yag..."
(..Bilge Kağan kitabesini Yollug Tigin,yazdım.Bunca türbeyi,resimi,sanatı...kağanın yeğeni Yollug Tigin ben bir ay dört gün oturup yazdım,resimledim..."
Saygılarımla
Kül Tigin'nin mirası kitabede şu şekilde geçmektedir;
" Kül Tigining altunın kümüşin agışın barımın tört bing yılkısın ayıgma Tuygut bu...begim tigin yügerü tengri...taş bitidim.Yollug Tigin."
( Kül Tigin'nin altınını, gümüşünü,hazinesini,servetini,dört binlik at sürüsünü idare eden Tuygut bu...Beyim prens yukarı gök...taş yazdım.Yollug Tigin." Kül Tigin A.-Güney-batı cephesi
Kül Tigin'nin mirasının içinde dikkat çekici olan, dört binlik at sürüsü. Orta Asya'dan yapılan göçlerin sebepleri içerisinde "otlak darlığı"nın ileri sürülmesi, bu sayı göz önününe alındığında daha iyi anlaşılmakta.Çünkü bu sadece Kül Tigin'in at sürüsüne ait bir rakam.
Diğer taraftan kitabelerin yazarının "Yollug Tigin" olduğu anlaşılıyor.Yollug Tigin'in kimliği,Bilge Kağan Abidesi'nin Güney-batı cephesinde belirtilmektedir.Şöyle ki;
" ..Bilge Kagan bitigin Yollug Tigin bitidim.Bunça barkıg bedizig uzug...kagan atısı Yollug Tigin men ay artukı tört kün olurup bitidim,bedizetim.Yag..."
(..Bilge Kağan kitabesini Yollug Tigin,yazdım.Bunca türbeyi,resimi,sanatı...kağanın yeğeni Yollug Tigin ben bir ay dört gün oturup yazdım,resimledim..."
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Göktürkler, yüzyıllarca süren Türk-Çin ilişkilerinde edinilen tecrübeleri birer nasihat veya ihtar olarak kitabelere taşımışlardır. Çin’in Türklere karşı hangi emeller beslediğini ve bunu hangi metotlarla gerçekleştirmek istediğini açık bir dille ifade etmişlerdir.Şimdi bu ifadelerin kitabelerde nasıl geçtiğine bir bakalım:
“ Bu yirde olurup Tabgaç budun birle tüzültüm” ( Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştım.)
“ Altun kümüş işgiti kutay bungsuz ança birür” ( Altını, gümüşü, ipeği,ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor)
“ Tabgaç budun sabı süçig agısı yımşak ermiş” ( Çin milletinin sözü tatlı,ipek kumaşı yumuşak imiş.)
“ Süçig sabın yımşak agın arıp ırak budunug ança yagutır ermiş” (Tatlı sözle,yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış)
“ Yaguru kondukda kisre anyıg bilig anda öyür ermiş” ( Yaklaştırıp,konduktan sonra,kötü şeyleri o zaman düşünürmüş.)
“ Edgü bilge kişig edgü alp kişig yorıtmaz ermiş” ( İyi bilgili insanı,iyi cesur insanı yürütmezmiş.)
“ Bir kişi yangılsar oguşı budunı bişükinge tegi kıdmaz ermiş” ( Bir insan yanılsa,kabilesi,milleti,akrabasına kadar barındırmazmış.)
“ Süçig sabınga yımşak agısınka arturup öküş Türk budun öltüg” ( Tatlı sözüne,yumşak ipek kumaşına aldanıp çok çok Türk milleti öldün) Kül Tigin Abidesi/ Güney cephesi
Bu kadar, bir millet için ağır itham edici ifadeler başka hiçbir yazıtta olacağını tahmin etmiyorum. Üstelik bu kitabelerin yazıldığı dönemlerde Göktürk-Çin ilişkilerinin gayet iyi olmasına rağmen,Çin için böylesine diplomatik saygıyı göz ardı eden bir üslup kullanılması,Göktürkler’in Çin’den daha güçlü olunduğunun ve Çin'den çekinilmediğinin bir göstergesidir.Ayrıca,Göktürkler; ülkenin geleceği için, milletin tehlikelere karşı uyandırılmasının gerekliliğini milli bir vazife olarak görmüş ve bu ifadelerin kullanılmasından çekinilmemiştir.Türk- Çin ilişkilerinin kitabelerde oldukça fazla yer almasının sebebi bu ilişkilerin önemini ve derinliğini gösterir.Bilhassa Göktürkler döneminde Çin’in, askeri güçle değil, Türk milli kültürünü yok etmeye yönelik politikasının, ne kadar tehlikeli boyutlara geldiğini kitabelerde şu şekilde anlatılmaktadır.
“Begleri budunı tüzsüz üçün Tabgaç budun tebliğin kürlüg üçün armakçısın üçün inili eçili kingşürtükin üçün begli budunlıg yongşurtukın üçün Türk budun illedük ilin ıçgınu ıdmış”
( Beyleri,milleti ile ahenksiz olduğu için,Çin milleti hilekar ve sahtekar olduğu için,aldatıcı olduğu için küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için,bey ve milleti karşılıklı çekiştirttiği için,Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış.)
“ Tabgaç budunka beglik urı oglın kul boldı,işilik kız oglın küng boldı”
( Çin milletine beylik erkek evladı kul oldu,hanımlık kız evladı cariye oldu)
“Türk begler Türk atın ıtı.Tabgaçgı begler Tabgaç atın tutupan Tabgaç kaganka körmiş.Ellig yıl işig küçüg birmiş”
( Türk Beyler Türk adını bıraktı,Çinli beyler Çin adını tutup,Çin kağanına itaat etmiş.Elli yıl işi gücü vermiş)
“ Bunça işig küçüg birtükgerü sakınmatı Türk budun ölüreyin urugsıratayın tir ermiş.Yokadu barır ermiş”
( Bunca işi gücü verdiğini düşünmeden,Türk milletini öldüreyim,kökünü kurutayım der imiş.Yok olmaya gidiyormuş.)
Kül Tigin Abidesi/Doğu cephesi
Saygılarımla
Göktürkler, yüzyıllarca süren Türk-Çin ilişkilerinde edinilen tecrübeleri birer nasihat veya ihtar olarak kitabelere taşımışlardır. Çin’in Türklere karşı hangi emeller beslediğini ve bunu hangi metotlarla gerçekleştirmek istediğini açık bir dille ifade etmişlerdir.Şimdi bu ifadelerin kitabelerde nasıl geçtiğine bir bakalım:
“ Bu yirde olurup Tabgaç budun birle tüzültüm” ( Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştım.)
“ Altun kümüş işgiti kutay bungsuz ança birür” ( Altını, gümüşü, ipeği,ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor)
“ Tabgaç budun sabı süçig agısı yımşak ermiş” ( Çin milletinin sözü tatlı,ipek kumaşı yumuşak imiş.)
“ Süçig sabın yımşak agın arıp ırak budunug ança yagutır ermiş” (Tatlı sözle,yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış)
“ Yaguru kondukda kisre anyıg bilig anda öyür ermiş” ( Yaklaştırıp,konduktan sonra,kötü şeyleri o zaman düşünürmüş.)
“ Edgü bilge kişig edgü alp kişig yorıtmaz ermiş” ( İyi bilgili insanı,iyi cesur insanı yürütmezmiş.)
“ Bir kişi yangılsar oguşı budunı bişükinge tegi kıdmaz ermiş” ( Bir insan yanılsa,kabilesi,milleti,akrabasına kadar barındırmazmış.)
“ Süçig sabınga yımşak agısınka arturup öküş Türk budun öltüg” ( Tatlı sözüne,yumşak ipek kumaşına aldanıp çok çok Türk milleti öldün) Kül Tigin Abidesi/ Güney cephesi
Bu kadar, bir millet için ağır itham edici ifadeler başka hiçbir yazıtta olacağını tahmin etmiyorum. Üstelik bu kitabelerin yazıldığı dönemlerde Göktürk-Çin ilişkilerinin gayet iyi olmasına rağmen,Çin için böylesine diplomatik saygıyı göz ardı eden bir üslup kullanılması,Göktürkler’in Çin’den daha güçlü olunduğunun ve Çin'den çekinilmediğinin bir göstergesidir.Ayrıca,Göktürkler; ülkenin geleceği için, milletin tehlikelere karşı uyandırılmasının gerekliliğini milli bir vazife olarak görmüş ve bu ifadelerin kullanılmasından çekinilmemiştir.Türk- Çin ilişkilerinin kitabelerde oldukça fazla yer almasının sebebi bu ilişkilerin önemini ve derinliğini gösterir.Bilhassa Göktürkler döneminde Çin’in, askeri güçle değil, Türk milli kültürünü yok etmeye yönelik politikasının, ne kadar tehlikeli boyutlara geldiğini kitabelerde şu şekilde anlatılmaktadır.
“Begleri budunı tüzsüz üçün Tabgaç budun tebliğin kürlüg üçün armakçısın üçün inili eçili kingşürtükin üçün begli budunlıg yongşurtukın üçün Türk budun illedük ilin ıçgınu ıdmış”
( Beyleri,milleti ile ahenksiz olduğu için,Çin milleti hilekar ve sahtekar olduğu için,aldatıcı olduğu için küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için,bey ve milleti karşılıklı çekiştirttiği için,Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış.)
“ Tabgaç budunka beglik urı oglın kul boldı,işilik kız oglın küng boldı”
( Çin milletine beylik erkek evladı kul oldu,hanımlık kız evladı cariye oldu)
“Türk begler Türk atın ıtı.Tabgaçgı begler Tabgaç atın tutupan Tabgaç kaganka körmiş.Ellig yıl işig küçüg birmiş”
( Türk Beyler Türk adını bıraktı,Çinli beyler Çin adını tutup,Çin kağanına itaat etmiş.Elli yıl işi gücü vermiş)
“ Bunça işig küçüg birtükgerü sakınmatı Türk budun ölüreyin urugsıratayın tir ermiş.Yokadu barır ermiş”
( Bunca işi gücü verdiğini düşünmeden,Türk milletini öldüreyim,kökünü kurutayım der imiş.Yok olmaya gidiyormuş.)
Kül Tigin Abidesi/Doğu cephesi
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Kül Tigin'nin Kahramanlıkları
Kül Tigin Abidesin'de konuşan Bilge Kağan’dır. Kitabenin önemli bir bölümü Kül Tigin’nin kahramanlıklarına ayrılmıştır.Onun kahramanlıkları Çin kaynaklarında da övülmüştür.
Kül Tigin’nin, babası İlteriş Kağan öldüğünde, 7 yaşında olduğu kitabede şu şekilde anlatılmaktadır;
“ Kangım kagan uçdukda inim Kül Tigin yiti yaşda kaltı” (Babam Kağan uçtuğunda-cennete gittiğinde- küçük kardeşim Kül Tigin yedi yaşında kaldı.)
İlteriş Kağan ölünce yerine 27 yaşındaki amcası Bögü Çor geçerek Kapgan Kağan ünvanını almıştır.Bu ünvanın anlamı bu güne kadar anlaşılabilmiş değildir.
“ Ol törüde üze eçim kagan olurtu” ( O töre üzerine amcam kağan oturdu.)
Kül Tigin’in kahramanlıkları, onun ilk defa 16 yaşında katıldığı “ Iduk Baş Şavaşı” ile (701veya 702) başaladığını göstermektedir.
“ …Altı yigirmi yaşınga eçim kagan ilin törüsin ança kazgandı”
( on altı yaşında amcam kağanın ilini töresini şöyle kazandı.)
Söz konusu Kül Tigin’nin katıldığı savaş Çin ile yapılan savaştır. “ Altı Çub Sogdak tapa süledimiz,bozdumuz” ( Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettik,bozduk.) Altı Çub Soğdak’ın yeri konusunda, konunun uzmanları arasında farklı görüşler ileri sürülmüş ise de,buranın Çin’in kuzey doğusunda bulunan “Gansu-Ordos” bölgesi olduğu daha hakim bir görüştür.
“ Tabgaç Ong tutuk biş tümen sü kelti,süngüştümüz” ( Çinli Ong vali,ellibin asker geldi,savaştık)
“ Kül Tigin yadagın oplayu tegdi, Ong tutuk yurçın yaraklıg eligin tutdı,yaraklıgdı kaganka ançuladı ol süg anda yok kıldımız” ( Kül Tigin yaya olarak atılıp hücum etti.Ong valinin kayın biraderini silahlı elle tuttu,silahlı olarak Kağan’a takdim etti.O orduyu orda yok ettik.)
Saygılarımla
Kül Tigin'nin Kahramanlıkları
Kül Tigin Abidesin'de konuşan Bilge Kağan’dır. Kitabenin önemli bir bölümü Kül Tigin’nin kahramanlıklarına ayrılmıştır.Onun kahramanlıkları Çin kaynaklarında da övülmüştür.
Kül Tigin’nin, babası İlteriş Kağan öldüğünde, 7 yaşında olduğu kitabede şu şekilde anlatılmaktadır;
“ Kangım kagan uçdukda inim Kül Tigin yiti yaşda kaltı” (Babam Kağan uçtuğunda-cennete gittiğinde- küçük kardeşim Kül Tigin yedi yaşında kaldı.)
İlteriş Kağan ölünce yerine 27 yaşındaki amcası Bögü Çor geçerek Kapgan Kağan ünvanını almıştır.Bu ünvanın anlamı bu güne kadar anlaşılabilmiş değildir.
“ Ol törüde üze eçim kagan olurtu” ( O töre üzerine amcam kağan oturdu.)
Kül Tigin’in kahramanlıkları, onun ilk defa 16 yaşında katıldığı “ Iduk Baş Şavaşı” ile (701veya 702) başaladığını göstermektedir.
“ …Altı yigirmi yaşınga eçim kagan ilin törüsin ança kazgandı”
( on altı yaşında amcam kağanın ilini töresini şöyle kazandı.)
Söz konusu Kül Tigin’nin katıldığı savaş Çin ile yapılan savaştır. “ Altı Çub Sogdak tapa süledimiz,bozdumuz” ( Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettik,bozduk.) Altı Çub Soğdak’ın yeri konusunda, konunun uzmanları arasında farklı görüşler ileri sürülmüş ise de,buranın Çin’in kuzey doğusunda bulunan “Gansu-Ordos” bölgesi olduğu daha hakim bir görüştür.
“ Tabgaç Ong tutuk biş tümen sü kelti,süngüştümüz” ( Çinli Ong vali,ellibin asker geldi,savaştık)
“ Kül Tigin yadagın oplayu tegdi, Ong tutuk yurçın yaraklıg eligin tutdı,yaraklıgdı kaganka ançuladı ol süg anda yok kıldımız” ( Kül Tigin yaya olarak atılıp hücum etti.Ong valinin kayın biraderini silahlı elle tuttu,silahlı olarak Kağan’a takdim etti.O orduyu orda yok ettik.)
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Kül Tigin,21 yaşında iken,Çin ordusu ile yapılan savaşa katılmıştır.Bu savaşa Çin kaynaklarında Mingsha Dağı (kutsal kum dağı) savaşı denilmektedir.Bu sırada Çin’de “Tang” sülalesi başa geçmişti. (705-706) Çin ordusunun saflarında Dokuz Oğuzların da bulunduğu iddia edilmektedir. Çin ordusunun başında Çaça general(Shazha Zhongyi) bulunmakta,Göktürk ordusunu ise kimin komuta ettiği ihtilaflıdır.Savaş sonunda Çin ordusunun kayıplarının 6 – 10 bin arası olduğu konusunda görüş birliği vardır.Ancak Göktürk ordusunun kaybı bilinmemektedir. Çinli generalin başarısızlığı sebebiyle savaş sonunda görevinden alındığı anlaşılıyor.
Kül Tigin'in savaşları ile ilgili makale için: http://dosya.tarihportali.org/files/xOQRSEFJ1335812059.html
Olayların Bengü taşlarda nasıl geçtiğine bakalım:
“ Bir otuz yaşınga Çaça sengünke süngüşdümüz” ( Yirmi bir yaşında iken Çaça generale karşı savaştık.) Kül Tigin A./Doğu cephesi/32
“ Çaça sengün sekiz tümen sü birle süngüşdüm.süsün anda ölürtüm.” ( Çaça general,seksen bin asker ile savaştım.Askerini orda öldürdüm.) Bilge kağan A./Doğu cephesi/26
“ Ang ilki Tadıng Çorung boz atıg binip tegdi. Ol at anda ölti” ( En önce Tadıgın Çorun boz atına binip hücum etti. O at orda öldü.)
“ İkinti Işbara Yamtar boz atıg binip tegdi. Ol at anda ölti” ( İkinci olarak Işbara Yamtar’ın boz atına binip hücum etti. O at orda öldü.)
“ Üçünç Yigen Silig begig kedimlig torug at binip tegdi. Ol at anda ölti.” ( Üçüncü olarak Yiğen Silig beyin giyimli doru atına binip hücum etti. O at orda öldü.)--Üçüncü atın zırhlı olduğu anlaşılıyor—
“ Yarıkında yalmasında yüz artuk okun urtı,yüzinge başınga bir tegürmedi”
( Zırhından,kaftanından yüzden fazla ok ile vurdular,yüzüne başına bir tane değdirmedi.)
“ Tegdükin Türk begler kop bilir siz.Ol süg anda yok kıldımız”
( Hücum ettiğini,Türk beyleri,hep bilirsiniz. O orduyu orda yok ettik.)
Kül Tigin Abidesi/Güney cephesi/32-33-34
Saygılarımla
Kül Tigin,21 yaşında iken,Çin ordusu ile yapılan savaşa katılmıştır.Bu savaşa Çin kaynaklarında Mingsha Dağı (kutsal kum dağı) savaşı denilmektedir.Bu sırada Çin’de “Tang” sülalesi başa geçmişti. (705-706) Çin ordusunun saflarında Dokuz Oğuzların da bulunduğu iddia edilmektedir. Çin ordusunun başında Çaça general(Shazha Zhongyi) bulunmakta,Göktürk ordusunu ise kimin komuta ettiği ihtilaflıdır.Savaş sonunda Çin ordusunun kayıplarının 6 – 10 bin arası olduğu konusunda görüş birliği vardır.Ancak Göktürk ordusunun kaybı bilinmemektedir. Çinli generalin başarısızlığı sebebiyle savaş sonunda görevinden alındığı anlaşılıyor.
Kül Tigin'in savaşları ile ilgili makale için: http://dosya.tarihportali.org/files/xOQRSEFJ1335812059.html
Olayların Bengü taşlarda nasıl geçtiğine bakalım:
“ Bir otuz yaşınga Çaça sengünke süngüşdümüz” ( Yirmi bir yaşında iken Çaça generale karşı savaştık.) Kül Tigin A./Doğu cephesi/32
“ Çaça sengün sekiz tümen sü birle süngüşdüm.süsün anda ölürtüm.” ( Çaça general,seksen bin asker ile savaştım.Askerini orda öldürdüm.) Bilge kağan A./Doğu cephesi/26
“ Ang ilki Tadıng Çorung boz atıg binip tegdi. Ol at anda ölti” ( En önce Tadıgın Çorun boz atına binip hücum etti. O at orda öldü.)
“ İkinti Işbara Yamtar boz atıg binip tegdi. Ol at anda ölti” ( İkinci olarak Işbara Yamtar’ın boz atına binip hücum etti. O at orda öldü.)
“ Üçünç Yigen Silig begig kedimlig torug at binip tegdi. Ol at anda ölti.” ( Üçüncü olarak Yiğen Silig beyin giyimli doru atına binip hücum etti. O at orda öldü.)--Üçüncü atın zırhlı olduğu anlaşılıyor—
“ Yarıkında yalmasında yüz artuk okun urtı,yüzinge başınga bir tegürmedi”
( Zırhından,kaftanından yüzden fazla ok ile vurdular,yüzüne başına bir tane değdirmedi.)
“ Tegdükin Türk begler kop bilir siz.Ol süg anda yok kıldımız”
( Hücum ettiğini,Türk beyleri,hep bilirsiniz. O orduyu orda yok ettik.)
Kül Tigin Abidesi/Güney cephesi/32-33-34
Saygılarımla
Son düzenleme:
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Aynı yıl içinde (706) Yir Bayırku topluluğunun ayaklandığını görüyoruz. Kül Tigin’nin de katıldığı ordu, “Türgi Yargun Göl” savaşında onları yenilgiye uğratarak bu ayaklanmayı bastırmışlardır.
“ Anda kirse Yir Bayırku Ulug İrkin yagı boldı. Anı yanyıp Türgi yargun költe bozdumuz.Ulug İrkin azkınya erin tezip bardı”
( Ondan sonra Yir Bayırku’nun Uluğ İrkini düşman oldu. Onu dağıtıp Türgi Yargun gölünde bozduk.Uluğ İrkin azıcık erle kaçıp gitti.)
Bayırkular ile ilgli makale için : http://dosya.tarihportali.org/files/RVSfCVwB1335812227.html
Göktürkler’de küçük bir memuriyet olarak “İrkin/Erkin” Uygur reislerinin ünvanı idi. Anlamı “kuvvet-kudret” olsada,günümüzde doğu Türk ağız ve lehçelerinde “Hürriyet” anlamında kullanılmaktadır.
Uygurlar daha sonra bu ünvanın yerine “İlteber” (İl-Tapar-İl’e, vatana hizmet eden) ünvanını almışlardır.
Saygılarımla
Aynı yıl içinde (706) Yir Bayırku topluluğunun ayaklandığını görüyoruz. Kül Tigin’nin de katıldığı ordu, “Türgi Yargun Göl” savaşında onları yenilgiye uğratarak bu ayaklanmayı bastırmışlardır.
“ Anda kirse Yir Bayırku Ulug İrkin yagı boldı. Anı yanyıp Türgi yargun költe bozdumuz.Ulug İrkin azkınya erin tezip bardı”
( Ondan sonra Yir Bayırku’nun Uluğ İrkini düşman oldu. Onu dağıtıp Türgi Yargun gölünde bozduk.Uluğ İrkin azıcık erle kaçıp gitti.)
Bayırkular ile ilgli makale için : http://dosya.tarihportali.org/files/RVSfCVwB1335812227.html
Göktürkler’de küçük bir memuriyet olarak “İrkin/Erkin” Uygur reislerinin ünvanı idi. Anlamı “kuvvet-kudret” olsada,günümüzde doğu Türk ağız ve lehçelerinde “Hürriyet” anlamında kullanılmaktadır.
Uygurlar daha sonra bu ünvanın yerine “İlteber” (İl-Tapar-İl’e, vatana hizmet eden) ünvanını almışlardır.
Saygılarımla
Son düzenleme:
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Kül Tigin 26 yaşında Kırgızlar üzerine yapılan sefere katılmıştır. Sefer üç kitabede de anlatılmaktadır.Ancak seferi Bilge Tonyukuk komuta ettiği için, Tonyukuk kitabesinde olaylar daha ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.Şöyle ki;
“ Tabgaç kagan yagımız erti. On Ok kaganı yagımız erti. Artukı Kırgız küçlüg kaganı yagımız boldı”
( Çin kağanı düşmanımız idi. On Ok kağanı düşmanımız idi. Fazla olarak Kırgız’ın kuvvetli kağanı düşmanımız oldu.)
“ Ol üç kagan ögleşip Altun yış üze kabışalım timiş”
( O üç kağan akıl akıla verip Altın ormanı üstünde buluşalım demiş.)
“ Ança ögleşmiş: öngre Türk kagangaru sülelim timiş.”
( Şöyle akıl akıla vermişler: Doğuda Türk kağanına karşı ordu sevk edelim.)
“ Angaru sülemeser kaçan neng erser ol bizni – kaganı alp ermiş ayguçısı bilge ermiş,kaçan neng erser ölürteçi kök”
( Ona karşı ordu sevk etmezsek,ne zaman bir şey olsa o bizi – kağanı kahraman imiş,müşaviri bilici imiş- ne zaman bir şey olsa öldürecektir.)
“ Üçegün kabışıp sülelim,idi yok kılalım timiş”
( Her üçümüz buluşup ordu sevk edelim,tamamiyle yok edelim demiş)
Not: “idi” kelimesi M. Ergin tarafından “tamamiyle” anlamında yazılmışsa da, kelimenin kitabelerde geçtiği cümleler göz önüne alındığında, bu anlamın yetersiz olduğu anlaşılmakta. “idi” kelimesi, kutsal bir yönünün de olduğu, daha kapsamlı bir mana ifade etmesi gerekiyor.
“ Türgiş kagan ança timiş : Bening budunum anda erür timiş,Türk budunı yime bulganç ol timiş,Oguzı yime tarkınç ol timiş”
( Türgiş kağanı şöyle demiş: Benim milletim ordadır demiş.Türk milleti yine karışıklık içindedir demiş.Oğuzu yine sıkıntıdadır demiş.)
Not : Bulganç= Karışıklık kelimesi,Bulgar kelimesinin kaynağıdır. Ayrıca cümlede geçen Oğuz kelimesi ile ilgili makale için : http://dosya.tarihportali.org/files/6mVeF3xn1335812608.html
“ Ol sabın eşidip tün yime udısıkım kelmez erti,kün yime olursıkım kelmez erti”
( Bu sözü işitip gece yine uyuyacağım gelmiyordu,gündüz yine oturacağım gelmiyordu.)
Saygılarımla
Kül Tigin 26 yaşında Kırgızlar üzerine yapılan sefere katılmıştır. Sefer üç kitabede de anlatılmaktadır.Ancak seferi Bilge Tonyukuk komuta ettiği için, Tonyukuk kitabesinde olaylar daha ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.Şöyle ki;
“ Tabgaç kagan yagımız erti. On Ok kaganı yagımız erti. Artukı Kırgız küçlüg kaganı yagımız boldı”
( Çin kağanı düşmanımız idi. On Ok kağanı düşmanımız idi. Fazla olarak Kırgız’ın kuvvetli kağanı düşmanımız oldu.)
“ Ol üç kagan ögleşip Altun yış üze kabışalım timiş”
( O üç kağan akıl akıla verip Altın ormanı üstünde buluşalım demiş.)
“ Ança ögleşmiş: öngre Türk kagangaru sülelim timiş.”
( Şöyle akıl akıla vermişler: Doğuda Türk kağanına karşı ordu sevk edelim.)
“ Angaru sülemeser kaçan neng erser ol bizni – kaganı alp ermiş ayguçısı bilge ermiş,kaçan neng erser ölürteçi kök”
( Ona karşı ordu sevk etmezsek,ne zaman bir şey olsa o bizi – kağanı kahraman imiş,müşaviri bilici imiş- ne zaman bir şey olsa öldürecektir.)
“ Üçegün kabışıp sülelim,idi yok kılalım timiş”
( Her üçümüz buluşup ordu sevk edelim,tamamiyle yok edelim demiş)
Not: “idi” kelimesi M. Ergin tarafından “tamamiyle” anlamında yazılmışsa da, kelimenin kitabelerde geçtiği cümleler göz önüne alındığında, bu anlamın yetersiz olduğu anlaşılmakta. “idi” kelimesi, kutsal bir yönünün de olduğu, daha kapsamlı bir mana ifade etmesi gerekiyor.
“ Türgiş kagan ança timiş : Bening budunum anda erür timiş,Türk budunı yime bulganç ol timiş,Oguzı yime tarkınç ol timiş”
( Türgiş kağanı şöyle demiş: Benim milletim ordadır demiş.Türk milleti yine karışıklık içindedir demiş.Oğuzu yine sıkıntıdadır demiş.)
Not : Bulganç= Karışıklık kelimesi,Bulgar kelimesinin kaynağıdır. Ayrıca cümlede geçen Oğuz kelimesi ile ilgili makale için : http://dosya.tarihportali.org/files/6mVeF3xn1335812608.html
“ Ol sabın eşidip tün yime udısıkım kelmez erti,kün yime olursıkım kelmez erti”
( Bu sözü işitip gece yine uyuyacağım gelmiyordu,gündüz yine oturacağım gelmiyordu.)
Saygılarımla
Son düzenleme:
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
-Kırgız seferi-Tonyukuk kitabesinden devamla-
“ Anda sakındıma. İlk Kırkızka süleser yig ermiş tidim.”
( O zaman düşündüm. İlk olarak Kırgız’a ordu sevk etsek iyi olur dedim.)
“Kögmen yol bir ermiş. Tumış tiyin eşidip bu yolun yorısar yaramaçı tidim”
( Kögmen’in yolu bir imiş.Kapanmış diye işitip,bu yol ile yürürsek olmayacak dedim.)Not: Kögmen bu günkü Sayan dağlarıdır.
“ Yirçi tiledim.Çölgi Az eri bultum.Eşittim: Az yir yolı Anı birle…ermiş,bir at orukı ermiş, anın barmış”
( Kılavuz aradım.Çöllü Az kavminden bir er buldum.İşittim: Az ülkesinin yolu Anı boyunca…imiş, bir at yolu imiş, onunla gitmiş.)
“ Angar aytıp bir atlıg barmış tiyin ol yolun yarısar unç tidim.Sakındım”
( Onu söyleyip bir atlı gitmiş diye o yolla yürürsek mümkün olacak dedim.Düşündüm)
“Kaganıma ötündüm.Sü yorıtdım.At altın tidim.Ak Termil keçe ogurkalatdım.”
( Kağanıma arz ettim.Asker yürüttüm.Attan aşağı dedim.Ak Termil’i geçip sırtlattım.)
“At üze bintüre karıg söktüm.Yokaru at yete yadagın ıgaç tutunu agturtum)
( At üzerine bindirip karı söktüm.Yukarıya, atı yedeğe alarak,yaya olarak,ağaca tutunarak çıkarttım.)
“ Öngreki er yoguru ıdıpı bar baş aşdımız.Yubulu intimiz. On tünke yantakı tug ebirü bardımız”
( Öndeki er çiğneyiverip,ağaç olan tepeyi aştık.Yuvarlanarak indik. On gecede yandaki engeli dolanıp gittik.)
“ Yirçi yer yangılıp boguzlandı. Bungadıp kagan yelü kör timiş.Anı subka bardımız”
( Kılavuz yeri şaşırıp boğazlandı.Bunalıp kağan dört nala koşturu ver demiş.Anı suyuna vardık.)
“ Ol sub kodı bardımız. Aşangalı tüşürtümüz..Atıg ıka bayur ertimiz.”
( O sudan aşağı gittik.Yemek yemek için attan indirdik. Atı ağaca bağlıyorduk.)
Not: Seferin kış mevsiminde yapıldığı anlaşılıyor.
“Kün yime tün yime yelü bardımız.Kırkızıg uka basdımız. Usın süngügün açdımız”
( Gündüzde gecede dört nala koşturup gittik.Kırgız’ı uykuda bastık. Uykusunu mızrak ile açtık.)
“ Kanı süsi tirilmiş. Süngüşdümüz,sançdımız.Kanın ölürtümüz.Kaganka Kırkız budunı içikdi.Yükünti.Yandımız,Kögmen yışıg ebirü keltimiz,Kırkızda yandımız”
( Hanı,ordusu toplanmış.Savaştık,mızrakladık.Hanını öldürdük.Kağana Kırgız kavmi teslim oldu,baş eğdi.Geri döndük.Kögmen ormanını dolanıp geldik.Kırgız’dan döndük.)
Saygılarımla
-Kırgız seferi-Tonyukuk kitabesinden devamla-
“ Anda sakındıma. İlk Kırkızka süleser yig ermiş tidim.”
( O zaman düşündüm. İlk olarak Kırgız’a ordu sevk etsek iyi olur dedim.)
“Kögmen yol bir ermiş. Tumış tiyin eşidip bu yolun yorısar yaramaçı tidim”
( Kögmen’in yolu bir imiş.Kapanmış diye işitip,bu yol ile yürürsek olmayacak dedim.)Not: Kögmen bu günkü Sayan dağlarıdır.
“ Yirçi tiledim.Çölgi Az eri bultum.Eşittim: Az yir yolı Anı birle…ermiş,bir at orukı ermiş, anın barmış”
( Kılavuz aradım.Çöllü Az kavminden bir er buldum.İşittim: Az ülkesinin yolu Anı boyunca…imiş, bir at yolu imiş, onunla gitmiş.)
“ Angar aytıp bir atlıg barmış tiyin ol yolun yarısar unç tidim.Sakındım”
( Onu söyleyip bir atlı gitmiş diye o yolla yürürsek mümkün olacak dedim.Düşündüm)
“Kaganıma ötündüm.Sü yorıtdım.At altın tidim.Ak Termil keçe ogurkalatdım.”
( Kağanıma arz ettim.Asker yürüttüm.Attan aşağı dedim.Ak Termil’i geçip sırtlattım.)
“At üze bintüre karıg söktüm.Yokaru at yete yadagın ıgaç tutunu agturtum)
( At üzerine bindirip karı söktüm.Yukarıya, atı yedeğe alarak,yaya olarak,ağaca tutunarak çıkarttım.)
“ Öngreki er yoguru ıdıpı bar baş aşdımız.Yubulu intimiz. On tünke yantakı tug ebirü bardımız”
( Öndeki er çiğneyiverip,ağaç olan tepeyi aştık.Yuvarlanarak indik. On gecede yandaki engeli dolanıp gittik.)
“ Yirçi yer yangılıp boguzlandı. Bungadıp kagan yelü kör timiş.Anı subka bardımız”
( Kılavuz yeri şaşırıp boğazlandı.Bunalıp kağan dört nala koşturu ver demiş.Anı suyuna vardık.)
“ Ol sub kodı bardımız. Aşangalı tüşürtümüz..Atıg ıka bayur ertimiz.”
( O sudan aşağı gittik.Yemek yemek için attan indirdik. Atı ağaca bağlıyorduk.)
Not: Seferin kış mevsiminde yapıldığı anlaşılıyor.
“Kün yime tün yime yelü bardımız.Kırkızıg uka basdımız. Usın süngügün açdımız”
( Gündüzde gecede dört nala koşturup gittik.Kırgız’ı uykuda bastık. Uykusunu mızrak ile açtık.)
“ Kanı süsi tirilmiş. Süngüşdümüz,sançdımız.Kanın ölürtümüz.Kaganka Kırkız budunı içikdi.Yükünti.Yandımız,Kögmen yışıg ebirü keltimiz,Kırkızda yandımız”
( Hanı,ordusu toplanmış.Savaştık,mızrakladık.Hanını öldürdük.Kağana Kırgız kavmi teslim oldu,baş eğdi.Geri döndük.Kögmen ormanını dolanıp geldik.Kırgız’dan döndük.)
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Kırgız seferinin Bilge Kağan kitabesinde anlatımı şöyle geçmektedir:
“ Yiti otuz yaşıma Kırkız tapa süledim”
( Yirmi yedi yaşımda Kırgız’a doğru ordu sevkettim.)
“ Süngüg batımı karıg söküpen Kögmen yışıg toga yorıp Kırkız budunung uda basdım”
( Mızrak batımı karı söküp,Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırkız kavmini uykuda bastım.)
“ Kaganın birle Songa yışda süngüşdüm”
( Kağanı ile Songa ormanında savaştım.)
“Kaganın ölürtüm,ilin anda altım”
( Kağanını öldürdüm, ilini orda aldım.)
Kırgız seferinin Kül Tigin kitabesinde anlatımı:
“ Kül Tigin altı otuz yaşınga Kırkız tapa süledimiz”
( Kül Tigin yirmi altı yaşında iken Kırgız’a doğru ordu sevkettik.)
“ Süngüg batımı karıg söküpen Kögmen yışıg toga yorıp Kırkız budunung uda basdımız”
( Mızrak batımı karı söküp,Kögmen ormanını aşarak yürüyüp,Kırgız kavmini uykuda bastık.)
“ Kaganın birle Songa yışda süngüşdümüz”
( Kağanı ile Songa ormanında savaştık.)
“ Kül Tigin Bayırkunung ak adgırıg binip oplayu tegdi”
( Kül Tigin, Bayırkunun ak aygırına binip atlıyarak hücum etti.)
“ Bir erig okun urtı, iki erig udu aşuru sançdı”
( Bir eri ok ile vurdu,iki eri kovalayıp takip ederek mızrakladı.)
“ Ol tegdükde Bayırkunung ak adgırıg udlukın sıyu urtı”
( O hücum ettiğinde,Bayıkunun ak aygırını uyluğunu kırarak vurdular.)
“ Kırkız kaganın ölürtümüz, ilin altımız”
( Kırgız kağanını öldürdük, ilini aldık.)
Saygılarımla
Kırgız seferinin Bilge Kağan kitabesinde anlatımı şöyle geçmektedir:
“ Yiti otuz yaşıma Kırkız tapa süledim”
( Yirmi yedi yaşımda Kırgız’a doğru ordu sevkettim.)
“ Süngüg batımı karıg söküpen Kögmen yışıg toga yorıp Kırkız budunung uda basdım”
( Mızrak batımı karı söküp,Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırkız kavmini uykuda bastım.)
“ Kaganın birle Songa yışda süngüşdüm”
( Kağanı ile Songa ormanında savaştım.)
“Kaganın ölürtüm,ilin anda altım”
( Kağanını öldürdüm, ilini orda aldım.)
Kırgız seferinin Kül Tigin kitabesinde anlatımı:
“ Kül Tigin altı otuz yaşınga Kırkız tapa süledimiz”
( Kül Tigin yirmi altı yaşında iken Kırgız’a doğru ordu sevkettik.)
“ Süngüg batımı karıg söküpen Kögmen yışıg toga yorıp Kırkız budunung uda basdımız”
( Mızrak batımı karı söküp,Kögmen ormanını aşarak yürüyüp,Kırgız kavmini uykuda bastık.)
“ Kaganın birle Songa yışda süngüşdümüz”
( Kağanı ile Songa ormanında savaştık.)
“ Kül Tigin Bayırkunung ak adgırıg binip oplayu tegdi”
( Kül Tigin, Bayırkunun ak aygırına binip atlıyarak hücum etti.)
“ Bir erig okun urtı, iki erig udu aşuru sançdı”
( Bir eri ok ile vurdu,iki eri kovalayıp takip ederek mızrakladı.)
“ Ol tegdükde Bayırkunung ak adgırıg udlukın sıyu urtı”
( O hücum ettiğinde,Bayıkunun ak aygırını uyluğunu kırarak vurdular.)
“ Kırkız kaganın ölürtümüz, ilin altımız”
( Kırgız kağanını öldürdük, ilini aldık.)
Saygılarımla
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
On Ok – Soğdak Seferi
Bolçu Savaşı :
Göktürler Kırgız seferinden dönünce,Kırgızlar’ın diğer müttefikleri olan Türgişler ve Çin’e(Tang hanedanı) Az budununun da katıldığını görüyoruz.Bu yeni üçlü ittifak, Göktürkler’e karşı harekete geçmişlerdir.Olaylar Bilge Tonyukuk kitabesinde daha geniş anlatılmaktadır.Şöyle ki;
“ Türgiş kaganda körüg kelti” ( Türgiş kağanından casus geldi.)
“ Sabı anteg: Öngdin kagangaru sü yorılım timiş”
( Sözü şöyle: Doğuda kağana karşı ordu yürütelim demiş)
“ yorımasar bizni,kaganı alp ermiş,ayguçısı bilge ermiş,kaçan neng erser bizni ölürteçi kök timiş”
( Yürütmezsek bizi-kağanı kahraman imiş,müşaviri bilici imiş-ne zaman bir şey olsa bizi öldürecektir demiş.)
“ Türgiş kaganı taşıkmış tidi. On Ok budunı kalısız taşıkmış tir.Tabgaç süsi bar ermiş.”
( Türgiş kağanı dışarı çıkmış dedi. On Ok milleti eksiksiz dışarı çıkmış der.Çin ordusu var imiş.)
“ Ol sabıg eşidip kaganım ben ebgerü tüşeyin tidi.”
( O sözü işitip kağanım,ben eve ineyim dedi)
“ Katun yok bolmış erti.Anı yoglatayın tidi.”
( Hatun yok olmuştu.Ona yas töreni yaptırayım dedi.)
Not: Türklerde kadına verilen değerin en güzel örneklerinden biri bu olmalıdır.En zor zamanlarda bile, eşine son vazifesini ihmal etmeyen bir Türk hükümdarı.
“Sü barıng tidi.Altun yışda olurung tidi.”
( Ordu gidin dedi.Altın ormanında oturun dedi.)
Not: Göktürkler “Altun yış”(Altay dağları) da savunma tedbirleri aldığı anlaşılıyor.
“ Sü başı İnel kagan Tarduş şad barzun tidi”
( Ordu başı İnel kağan,Tarduş şadı gitsin dedi.)
Not: İnel kağan, Kapgan kağanın oğludur.Tarduş şad ise Bilge kağanın tahta çıkmadan önceki adıdır.
“ Bilge Tonyukuka banga aydı: Bu sü ilt tidi”
( Bilge Tonyukuk’a bana şöyle dedi: Bu orduyu sevket dedi.)
Not: Kağan(Kapgan),eşinin ölümü nedeniyle katılamadığı bu seferde orduyu üçe bölerek,Bilge Tonyukuk’a,Tarduş Şad’a(Bilge) ve İnel’e(Apa Tarkan-önemli makam) görev verdiği anlaşılmaktadır.
“ Kıyıng könglünce ay.Ben sanga ne ayayın tidi.”
( Cezayı gönlünce söyle.Ben sana ne söyleyeyim dedi.)
“ Kelir erser kür ökülür,kelmez erser tılıg sabıg alı olur tidi.”
( Gelirse hile toparlanır,gelmezse haberciyi,sözü alarak otur dedi.)
Saygılarımla
On Ok – Soğdak Seferi
Bolçu Savaşı :
Göktürler Kırgız seferinden dönünce,Kırgızlar’ın diğer müttefikleri olan Türgişler ve Çin’e(Tang hanedanı) Az budununun da katıldığını görüyoruz.Bu yeni üçlü ittifak, Göktürkler’e karşı harekete geçmişlerdir.Olaylar Bilge Tonyukuk kitabesinde daha geniş anlatılmaktadır.Şöyle ki;
“ Türgiş kaganda körüg kelti” ( Türgiş kağanından casus geldi.)
“ Sabı anteg: Öngdin kagangaru sü yorılım timiş”
( Sözü şöyle: Doğuda kağana karşı ordu yürütelim demiş)
“ yorımasar bizni,kaganı alp ermiş,ayguçısı bilge ermiş,kaçan neng erser bizni ölürteçi kök timiş”
( Yürütmezsek bizi-kağanı kahraman imiş,müşaviri bilici imiş-ne zaman bir şey olsa bizi öldürecektir demiş.)
“ Türgiş kaganı taşıkmış tidi. On Ok budunı kalısız taşıkmış tir.Tabgaç süsi bar ermiş.”
( Türgiş kağanı dışarı çıkmış dedi. On Ok milleti eksiksiz dışarı çıkmış der.Çin ordusu var imiş.)
“ Ol sabıg eşidip kaganım ben ebgerü tüşeyin tidi.”
( O sözü işitip kağanım,ben eve ineyim dedi)
“ Katun yok bolmış erti.Anı yoglatayın tidi.”
( Hatun yok olmuştu.Ona yas töreni yaptırayım dedi.)
Not: Türklerde kadına verilen değerin en güzel örneklerinden biri bu olmalıdır.En zor zamanlarda bile, eşine son vazifesini ihmal etmeyen bir Türk hükümdarı.
“Sü barıng tidi.Altun yışda olurung tidi.”
( Ordu gidin dedi.Altın ormanında oturun dedi.)
Not: Göktürkler “Altun yış”(Altay dağları) da savunma tedbirleri aldığı anlaşılıyor.
“ Sü başı İnel kagan Tarduş şad barzun tidi”
( Ordu başı İnel kağan,Tarduş şadı gitsin dedi.)
Not: İnel kağan, Kapgan kağanın oğludur.Tarduş şad ise Bilge kağanın tahta çıkmadan önceki adıdır.
“ Bilge Tonyukuka banga aydı: Bu sü ilt tidi”
( Bilge Tonyukuk’a bana şöyle dedi: Bu orduyu sevket dedi.)
Not: Kağan(Kapgan),eşinin ölümü nedeniyle katılamadığı bu seferde orduyu üçe bölerek,Bilge Tonyukuk’a,Tarduş Şad’a(Bilge) ve İnel’e(Apa Tarkan-önemli makam) görev verdiği anlaşılmaktadır.
“ Kıyıng könglünce ay.Ben sanga ne ayayın tidi.”
( Cezayı gönlünce söyle.Ben sana ne söyleyeyim dedi.)
“ Kelir erser kür ökülür,kelmez erser tılıg sabıg alı olur tidi.”
( Gelirse hile toparlanır,gelmezse haberciyi,sözü alarak otur dedi.)
Saygılarımla
Son düzenleme:
Çevrimdışı
raltar
Super Moderator
Ynt: Orhun Abideleri Üzerine
Bolçu Savaşı-Bilge Tonyukuk kitabesinden devamla
" Altun yışda olurtumuz.Üç körüg kişi kelti."
( Altın Ormanında oturduk.Üç casus geldi.)
" Sabı bir: Kagan sü taşıkdı,On Ok süsi kalısız taşıkdı tir."
( Sözü bir: kağan ordu çıkardı,On Ok ordusu eksiksiz dışarı çıktı der.)
" Yarış yazıda tirilelim timiş. Ol sabıg eşidip kagangaru ol sabıg ıtım. "
( Yarış ovasında toplanalım demiş.O sözü işitip kağana o sözü ilettim.)
" Kanda yan sabıg yana kelti."
( Han tarafından söz dönüp geldi.)
" Olurung tiyin timiş.Yelme kargu edgüti urgıl,basıtma timiş."
( Oturun diye söylemiş.Keşif kolunu,nöbet işini çok iyi tertip et,baskın yaptırma demiş.)
" Bögü kagan bangaru ança yıdmış.Apa tarkangaru içre sab ıdmış:"
( Bögü kağan bana haber göndermiş.Apa Tarkan'a gizli haber göndermiş.)
" Bilge Tonyukuk anyıg ol,üz ol,angılur. Sü yorılım tideçi,unamang."
( Bilge Tonyukuk kötüdür,kindardır,şaşırır.Orduyu yürütelim diyecek,kabul etmeyin.)
" Ol sabıg eşidip sü yorıtdım."
( O sözü işitip orduyu yürüttüm.)
Not: Bu siteye ilk mesajım bu konu ile ilgili olmuştu.Bilge Tonyukuk,kağana rağmen kendi insiyatifini kullanması,onun devlet içindeki ağırlığının anlaşılması açısından önemlidir.
" Altun yışıg yolsuzun aşdımız.İrtiş ögüzüg keçigsizin keçtimiz."
( Altın ormanını yol olmaksızın aştık.İrtiş nehrini geçit olmaksızın geçtik.)
" Tün katdımız.Bolçuka tang öntürü tegdimiz."
( Geceyi gündüze kattık.Bolçuya şafak sökerken ulaştık.)
Saygılarımla
Bolçu Savaşı-Bilge Tonyukuk kitabesinden devamla
" Altun yışda olurtumuz.Üç körüg kişi kelti."
( Altın Ormanında oturduk.Üç casus geldi.)
" Sabı bir: Kagan sü taşıkdı,On Ok süsi kalısız taşıkdı tir."
( Sözü bir: kağan ordu çıkardı,On Ok ordusu eksiksiz dışarı çıktı der.)
" Yarış yazıda tirilelim timiş. Ol sabıg eşidip kagangaru ol sabıg ıtım. "
( Yarış ovasında toplanalım demiş.O sözü işitip kağana o sözü ilettim.)
" Kanda yan sabıg yana kelti."
( Han tarafından söz dönüp geldi.)
" Olurung tiyin timiş.Yelme kargu edgüti urgıl,basıtma timiş."
( Oturun diye söylemiş.Keşif kolunu,nöbet işini çok iyi tertip et,baskın yaptırma demiş.)
" Bögü kagan bangaru ança yıdmış.Apa tarkangaru içre sab ıdmış:"
( Bögü kağan bana haber göndermiş.Apa Tarkan'a gizli haber göndermiş.)
" Bilge Tonyukuk anyıg ol,üz ol,angılur. Sü yorılım tideçi,unamang."
( Bilge Tonyukuk kötüdür,kindardır,şaşırır.Orduyu yürütelim diyecek,kabul etmeyin.)
" Ol sabıg eşidip sü yorıtdım."
( O sözü işitip orduyu yürüttüm.)
Not: Bu siteye ilk mesajım bu konu ile ilgili olmuştu.Bilge Tonyukuk,kağana rağmen kendi insiyatifini kullanması,onun devlet içindeki ağırlığının anlaşılması açısından önemlidir.
" Altun yışıg yolsuzun aşdımız.İrtiş ögüzüg keçigsizin keçtimiz."
( Altın ormanını yol olmaksızın aştık.İrtiş nehrini geçit olmaksızın geçtik.)
" Tün katdımız.Bolçuka tang öntürü tegdimiz."
( Geceyi gündüze kattık.Bolçuya şafak sökerken ulaştık.)
Saygılarımla
Son düzenleme: