Doğu Cephesi

Ermeni Meselesi

Fatih zamanında İstanbul’da Ermeni Patrikliği kurulmuştur.Osmanlı’da Ermeniler, Millet-i Sadıka diye anılmıştır.Ermeni Meselesi ilk kez Berlin Antlaşması’nda ortaya çıkmıştır (1878).Ermeniler amaçlarına ulaşabilmek için Taşnak ve Hınçak cemiyetlerini kurmuşlardır.Ermeniler 19.yy sonlarında Van, Erzurum, Bitlis ve Sason civarında ayaklanmışlardır.Ermeniler, II.Abdülhamid’e suikast düzenlemişler, fakat başarılı olamamışlardır (1905).1915’te Ermeniler Van ve Sivas’ta katliam yapmışlardır.1915’te Tehcir Kanunu çıkarılmış ve Ermeniler Suriye’ye göç ettirilmiştir.General Harbord, Doğu Anadolu ile ilgili bir rapor hazırlamış, raporda Ermeniler’in yaşadıkları Osmanlı topraklarında Türk nüfusundan fazla olmadığı açıklanmıştır.24 Eylül 1920’de Ermeniler saldırıya geçmiş, Türk Ordusu Misak-ı Milli sınırlarına kadar ilerlemiş ve Kars Zaferi kazanılmıştır.

Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)

Ermenilerin isteği üzerine Gümrü Antlaşması imzalanmıştır. Antlaşmaya göre:

1. Kars, Sarıkamış, Iğdır, Kağızman Türk Devleti’ne verilecek.
2. Doğu sınırı, Aras Nehri ve Çıldır Gölü’ne kadar uzanacak.
3. Ermenistan Hükümeti, Sevr Barış Antlaşması’nı tanımayacak.
4. Ermenistan, TBMM’nin aleyhine çalışmayacak.
5. Türkler’e saldırıda bulunan Ermeniler dışındakiler isterlerse 6 ay içinde Türkiye’ye dönebilecekler.

Önemi:

Ermenistan TBMM’yi tanıyan ilk devlettir.
Türk Devleti’nin ilk siyasi başarısıdır.
Türk ordusu ilk başarısını Doğu’da Ermenilere karşı kazanmıştır.
Kurtuluş Savaşı’nda kurtarılan ilk yer Kars’tır.
Mondros’taki sınırlar ilk kez aşılmıştır.
Batı ve Güney Cephesi güç kazanmıştır.
Rusya’nın 5 Aralık 1920’de Ermenistan’ı işgal etmesiyle Gümrü Antlaşması uygulanamamıştır.

Gürcistan'la İlişkiler

Gürcistan’la Batum Antlaşması imzalanmıştır (23 Şubat 1921). Buna göre;Batum, Artvin, Ardahan Türk Devleti’ne bırakılmıştır.

Ynt: Doğu Cephesi

DOĞU CEPHESİ
Ermenilere karşı oluşturulan bu cephenin komutanlığına, TBMM tarafından Kazım Kara Bekir Paşa getirilmiştir. 1 224’den 1 920’ye kadar Anadolu’da bir Ermeni devleti yoktu. İlk Olarak 1878 Berlin Antlaşması ile dile getirilen Ermeni sorunu, 1. Dünya Savaşından önce Osmanlı Devletinin sorunu olmaktan çok, Avrupa devletlerinin gündeminde olan bir sorun biçiminde süregelmiştir.
1. Dünya Savaşı sırasında Tehcir Kanunu (1915) ile Ermenilerin çoğu Suriye’ye göç ettirilmiştir. Wilson İlkeleri ile Mondros Mütarekesi’nde dolaylı, Sevr Barış Antlaşması’nda doğrudan bir Ermeni devletinden söz edilmiştir.
TBMM, Ermenilerin doğudaki faaliyetlerini engellemek, doğu illerini Ermeni işgalinden kurtarmak ve Kars-Bakü demiryolunun güvenliğini sağlamak amacıyla 15. Kolorduya saldırı emri verir.
Kazım Karabekir komutasındaki 15. Kolordu kısa sürede Ermenileri yener ve Ermenilerin isteği üzerine 3 Aralık 1920’de Gümrü Antlaşması imzalanır.
Antlaşmanın Hükümleri
1. Doğu sınırı Aras Nehri - Çıldır Gölü hattına kadar uzanacaktır.
2. Kars, Sarıkamış, Kağızman ve Iğdır Türk Devletine verilecektir.
3. Ermenistan, Türkiye’ye karşı hiçbir düşmanca eylemde bulunmayacaktır.
4. Ermenistan TBMM tarafından geçersiz sayılan Sevr Antlaşması’nı tanımayacaktır.
5. Düşman ordusuna katılarak Türklere karşı silah kullanmış veya öldürme olaylarına
karışmış olanların dışında Ermeniler en geç altı ay içinde Türkiye’ye dönebilecekIeri
YORUM: Bu hüküm Türkiye’nin sistematik bir biçimde Ermeni ulusunu yok etme düşüncesinin olmadığını gösterir. Tehcir Yasası ile Avrupa kamuoyunda yanlı ve maksatlı soykırımı iddialarına da bir yanıt niteliğindedir.
6. TBMM, Ermenilerin egemenlik haklarına dokunmadan Ermeni topraklarında a önlem alabilecektir.

Antlaşmanın Önemi:
--Ermenistan, Sevr’in geçersizliğini kabul etmiştir.
--Sevr’in Ermenilere verdiği Doğu Anadolu ve 1878 Berlin Antlaşması’yla elden
Çıkan Kars ve dolayları geri alınmıştır.
--Türkiye sınırları içinde Ermeni çoğunluğunun bulunmadığı Ermenilerce kabul edilmiştir..
--TBMM Hükümeti’nin kendi adını kullandığı, ilk siyasal başarısıdır.
--Ermenistan TBMM’nin varlığını kabul ederek, antlaşma yapan ilk devlet olmuştur.
--TBMM’yi tanımıştır (ilk kez).
-- Batı ve Güney cephelerine güç kaydırma olanağı bulmuştur.
.--Ermeni tehdidi ortadan kalkmış, Misak-ı Milli’nin doğu ile ilgili kısmı önemli ölçüde
çizilmiştir.
--Türkiye’nin Gürcistan ve Sovyet Rusya ile ilişkilerinin gelişmesinde etkili olmuştur.

Uyarı:Bu antlaşmasa ilk defa bir Türk devleti kendi adını uluslar arası bir belgede Türkiye olarak belirtmiştir.

GÜRCİSTAN İLE ANTLAŞMA
I. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan Gürcistan Devleti, daha önce Rusya’nın sahip olduğu bazı toprakları ele geçirmiştir. Bunun dışında Gürcüler Ermenilerin boşalttığı topraklardan
Bazılarını işgal etmişlerdir. TBMM bu durum karşısında Gürcistan’a bir nota vererek işgal ettiği topraklardan çekilmesini istedi. Ankara’da yapılan Gürcü (Batum) Antlaşması’yla Gürcistan,
Artvin, Ardahan ve Batum’u geri vermeyi kabul etti. (23 Şubat 1921) Bundan sonra Ankara’ya elçi gönderen ilk hükümet, Gürcistan olacaktır.

Uyarı:Ermenistan ile Gümrü Antlaşması ‘nın yapılmasından sonra SSCB, Ermenistan Hükümetlerini denetler hale geldi. 5 Aralık 1920’den sonra SSCB Ermenistan topraklarında hakim bir güç oldu Rusların Ermenistan, işgali Gümrü Antlaşması ‘nın yürürlüğe girmesini engellemiştir. Ancak bu antlaşma Kars Antlaşması ‘na temel oluşturmuştur. Ermenistan ve Gürcistan ile yapılan antlaşmaların kesinleşmesi Moskova Antlaşması ‘yla gerçekleşebilmiştir. Doğu Cephesinde daha sonra Kafkas Cumhuriyetleriyle Kars Antlaşması imzalanmıştır. (13 Ekim 1921)